آموزش

شاخص بورس چیست؟ از شاخص کل تا هم‌وزن

در دنیای اقتصاد روزی نیست که درباره بازارهای بورسی و آمار و اطلاعات مربوط به آن‌ها صحبت نشود. در میان این حجم از اطلاعات، یکی از انواع داده‌های بااهمیت، شاخص‌های بورس هستند که هر یک کاربرد خاص خود را دارد. شاخص‌های بورس متاثر از معاملات بازار هستند و هر روز تغییر می‌کنند. اما انواع شاخص بورس چیست؟ هر یک از این شاخص‌ها چه کاربردی دارند؟ کدام شاخص از دیگر شاخص‌ها مهم‌تر است؟ در ادامه این مطلب پاسخ این سوال‌ها را دریافت خواهید کرد.

شاخص بورس چیست؟

شاخص بورس چیست؟

برای توضیح شاخص بورس ابتدا باید دید مفهوم شاخص چیست. در تعریف لغوی شاخص آمده، «شاخص عددی است که میانگین ارزش مجموعه اقلامی که به هم مرتبط هستند را بر اساس درصدی از همان میانگین در فاصله زمانی دو تاریخ بیان می‌کند».

آنگونه که از این تعریف برمی‌آید، شاخص نمایه‌ای از مجموعه متغیرهای همگن است. برای نمونه، در معاملات بورس اوراق بهادار به دلیل اینکه سهام، دارایی اصلی‌ای است که معامله و مبادله می‌شود، قیمت آن متغیر اصلی محسوب می‌شود. با در نظر داشتن این مساله در ادامه به شرح هر یک از شاخص‌هایی که در بازار بورس ایران استفاده می‌شود، می‌پردازیم.

بورس اوراق بهادار تهران، هشت شاخص بسیار مهم دارد که در نزد تحلیلگران و سرمایه‌گذاران بازار اهمیت بالایی دارند. این هشت شاخص بازار بورس عبارتند از شاخص کل قیمت، شاخص قیمت و بازده نقدی، شاخص بازده نقدی، شاخص صنعت و شاخص مالی، شاخص سهام آزاد شناور، شاخص بازار اول و بازار دوم، شاخص ۵۰ شرکت برتر و شاخص ۳۰ شرکت بزرگ. در ادامه به زبان ساده توضیح می‌دهیم که هر یک از این شاخص‌های بورسی چیست و چه چیزی را نشان می‌دهد.

شاخص کل قیمت

بر اساس آنچه قبلا بیان شد، شاخص نمایانگر سطح عمومی قیمت برای کل یا گروهی از سهام است. بنابربراین شاخص کل قیمت، میزان کلی قیمت همه سهام موجود در بازار بورس را نشان می‌دهد.

شاخص یک عدد را نشان می‌دهد و واحد اندازه‌گیری مخصوصی برای آن تعیین نشده است. بنابراین برای آن که شاخص قابل تحلیل و تفسیر باشد، با مشخص کردن یک سال به عنوان پایه، همه آمار شرکت‌‌ها در همان سال به عنوان آمار و ارقام پایه تعریف ‌‌می‌شود. سپس تغییراتی که سهام در سال‌های پس از آن داشته است را در مقایسه با سال پایه تحلیل می‌کنند. تحلیلگران با این روش به رشد یا افت شاخص دست پیدا می‌کنند.

شاخص کل قیمت به این صورت محاسبه ‌‌می‌گردد:

فرمول محاسبه شاخص کل قیمت

(ارزش جاری بازار سهام در زمان محاسبه) ٫ (ارزش جاری بازار سهام در تاریخ مبدا) × ۱۰۰

در این فرمول در مخرج کسر، اعداد ذکر شده در سال پایه قرار می‌گیرند. اما در اینجا ارزش جاری که در صورت و مخرج کسر آمده است، چه چیزی را نشان ‌‌می‌دهد؟ ارزش جاری هر سهام از حاصل ضرب قیمت پایانی سهم در تعداد سهام هر شرکت به دست می‌آید.

فرمول محاسبه ارزش جاری سهم

قیمت پایانی سهم × تعداد سهام شرکت

همچنین دقت کنید که در بازار بورس تهران، سال ۱۳۶۹ به عنوان سال پایه در نظر گرفته شده است و ارزش سهام در آن سال مبنای محاسبه‌‌ها قرار گرفته است.

مثال

تصور کنید که کل بازار از سال ۱۳۶۹ تاکنون از سه سهم ۱، ۲ و ۳ تشکیل شده باشد که تعداد سهام و ارزش هر سهم به شرح زیر است:

سهم ۱: ۱۰۰۰ سهم به ارزش ۱۰۰۰ ریال

سهم ۲: ۲۰۰۰ سهم به ارزش ۳۰۰۰ ریال

سهم ۳: ۲۰۰۰ سهم به ارزش ۲۰۰۰ ریال

بنابراین ارزش جاری بازار در سال ۱۳۶۹ اینگونه محاسبه ‌‌می‌شود:

(۱۰۰۰*۱۰۰۰) + (۲۰۰۰*۳۰۰۰) + (۲۰۰۰*۲۰۰۰) = ۱۰۰۰۰۰۰+۶۰۰۰۰۰۰+۴۰۰۰۰۰۰=۱۱۰۰۰۰۰۰

در سال ۱۳۷۰، ارزش جاری بازار برابر با ۱۱ میلیون ریال بوده است و مطابق با فرمول شاخص کل قیمت، شاخص در آن سال ۱۰۰ واحد بوده است.

اکنون تصور کنید که در سال ۱۳۷۱ قیمت سهام ۱ به ۲۰۰۰ ریال؛ سهام ۲ به ۲۷۵۰ ریال و سهام ۳ به ۲۵۰۰ ریال افزایش یابد. در نتیجه ارزش سهام جاری بازار در سال ۱۳۷۱ برابر است با:

(۱۰۰۰*۲۰۰۰) + (۲۰۰۰*۲۷۵۰) + (۲۰۰۰*۲۵۰۰) =۲۰۰۰۰۰۰+۵۵۰۰۰۰۰+۵۰۰۰۰۰۰=۱۲۵۰۰۰۰۰

بنابراین همان گونه که در محاسبه‌های بالا دیده ‌‌می‌شود، در این مثال ارزش سهام جاری بازار در سال ۱۳۷۰ به ۱۲۵۰۰۰۰۰ افزایش یافته است. در نتیجه در برآورد شاخص قیمت کل، رشد ۱۴ درصدی را مشاهده ‌‌می‌کنیم:

(۱۲۵۰۰۰۰۰/۱۱۰۰۰۰۰۰) × ۱۰۰ = ۱۱۴

همان گونه که در مثال فوق دیده شد، شاخص کل در مقایسه با سال ۱۳۶۹، ۱۴ درصد رشد داشته است.

نکات اساسی درباره شاخص کل قیمت

هنگامی که شرکت‌‌ها از مطالبات سهامداران و از محل آورده نقدی سرمایه خود را افزایش ‌‌می‌دهند و نیز زمانی که تعداد شرکت‌‌ها کاهش یا افزایش می‌یابد، شاخص کل قیمت تعدیل ‌‌می‌شود که از بیان محاسبات آن صرف نظر می‌کنیم.

وقتی که سهامی به علت‌های گوناگون همچون برگزاری مجمع عمومی عادی یا عادی به طور فوق العاده بسته ‌‌می‌شود، آخرین قیمت روز پایانی معاملات برای مبنای قیمت آن سهام در شاخص در نظر گرفته ‌‌می‌شود.

از آن جا که شاخص کل قیمت بستگی به تعداد سهام هر شرکت دارد و در نتیجه شرکت‌های وسیع‌تر باعث بیشترین تاثیر بر شاخص بورس می‌شوند، نباید تنها این شاخص بورس و تغییرات آن را مبنای تحلیل بورس قرار داد. در تحلیل منطقی‌تر و جامع‌تر از روند بورس باید سایر انواع شاخص را نیز مد نظر قرار داد.

سهام پذیرش شده در بازار بورس اوراق بهادار تهران بر مبنای معیارهای تعداد سهام، سودآوری، میزان نقد شوندگی، درصد شناوری سهام و دیگر عوامل در بازار اول یا بازار دوم قرار می‌گیرند. در هر یک از بازارهای اول و دوم، شاخص کل قیمت جداگانه محاسبه ‌‌می‌گردد و به عنوان شاخص کل قیمت بازار اول و شاخص کل قیمت بازار دوم نام برده ‌‌می‌شود.

شاخص کل هم ‌وزن

یک شاخص دیگر در بازار بورس، شاخص کل هم‌ وزن است که همچون شاخص کل قیمت محاسبه می‌شود. اما تفاوت شاخص کل با شاخص کل هم‌وزن چیست؟ تنها تفاوتی که میان محاسبه این دو شاخص وجود دارد، این است که در شاخص کل قیمت تعداد سهام شرکت‌ها در نظر گرفته ‌‌می‌شود و در نتیجه شرکت‌های بزرگ تاثیر بیشتری در این شاخص دارند اما در شاخص کل هم‌وزن، بزرگی شرکت‌ها تعیین‌کننده نیست و شرکت‌ها تاثیر یکسانی بر آن دارند. برای مثال یکی از رویدادهای متداول بازار این است که بازار در کل روند نزولی دارد؛ اما چون سهام چند شرکت بزرگ روند صعودی داشته‌اند، شاخص کل رشد را نشان ‌‌می‌دهد.

با توجه به این موضوع به محاسبه شاخص هم ‌وزن می‌پردازیم:

سال ۱۳۶۹:

سهم ۱: ۱۰۰۰ ریال

سهم ۲: ۳۰۰۰ ریال

سهم ۳: ۲۰۰۰ ریال

شاخص هم ‌وزن در سال ۱۳۶۹:

((۱۰۰۰ + ۳۰۰۰ + ۲۰۰۰) / (۱۰۰۰ + ۳۰۰۰ + ۲۰۰۰)) × ۱۰۰ = ۱۰۰

سال ۱۳۷۰:

سهم ۱: ۲۰۰۰ ریال

سهم ۲: ۲۷۵۰ ریال

سهم ۳: ۲۵۰۰ ریال

در سال ۱۳۷۰ شاخص هم ‌وزن ‌‌می‌شود:

((۲۰۰۰ + ۲۷۵۰ + ۲۵۰۰) / (۱۰۰۰ + ۳۰۰۰ + ۲۰۰۰)) × ۱۰۰ = ۱۲۱

همان گونه که می‌بینید، در حالت عادی شاخص هم‌‌وزن رشد بیشتری در مقایسه با شاخص کل قیمت نشان ‌‌می‌دهد.

تحلیل‌ همزمان شاخص کل قیمت و هم‌وزن

معمولا در بازار بورس دو شاخص کل قیمت و هم‌وزن با هم تحلیل می‌شود.

وقتی روند شاخص کل قیمت صعودی و شاخص هم‌‌وزن نزولی باشد، یعنی بازار بیشتر روند نزولی داشته است و شاخص کل تنها به علت مثبت بودن شرکت‌های بزرگ روند مثبت را نشان ‌‌می‌دهد. اما در عکس این حالت، یعنی اگر شاخص کل نزولی و هم وزن صعودی باشد، نشان ‌‌می‌دهد که سهام شرکت‌های بزرگ روند نزولی داشته‌اند و باعث افت شاخص کل شده‌اند ولی اکثر سهام بازار روند افزایشی داشته‌اند. اگر این روند چند روز ادامه یابد، سرمایه‌گذاران برای کسب سود، سهام‌های کوچک‌تر را خریداری ‌‌می‌کنند.

در صورتی که هر دو شاخص روند نزولی داشته باشند، معمولا کل بازار روند کاهش قیمت را تجربه کرده و چنان چه این سقوط سهام چند روز پشت سر هم رخ دهد، اصطلاحا می‌گویند که بازار دچار رکود شده است.

در آخر اگر هم شاخص کل و هم شاخص هم‌وزن روند صعودی داشته باشند، معمولا کل بازار رشد داشته و ارزش سهام افزایش می‌یابد و قرار داشتن بازار در این حالت طی چند روز نشان از صعودی بودن بازار بورس در روزها یا ماه‌های آینده دارد.

شاخص قیمت و بازده نقدی

این شاخص بورس نشانگر میزان بازدهی کل بازار است. سود کسب شده در بازار بورس از دو محل به دست می‌آید؛ یکی سود نقدی مصوب مجامع و دیگری سود کسب شده از افزایش ارزش سهام. شاخص قیمت و بازده نقدی هر دو مورد بالا را نشان می‌دهد و به شاخص TEDPIX معروف است.

این شاخص همچون شاخص کل محاسبه ‌‌می‌شود و تفاوت آن این است که در مخرج کسر علاوه بر قیمت، سود نقدی پرداختی سال پایه نیز در نظر گرفته ‌‌می‌شود.

شاخص بازده نقدی 

در نگاه نخست به نام این شاخث، این سوال پیش می‌آید که تفاوت این شاخص بورس با شاخص قیمت و بازده نقدی چیست. پاسخ این است که در این شاخص فقط بازدهی سود نقدی (سود مصوب مجامع) محاسبه ‌‌می‌شود و از این طریق بازدهی همه سودهایی که شرکت‌های بورسی پرداخت کرد‌ه‌اند، محاسبه ‌‌می‌گردد.

موضوعی که در این زمینه مهم است، این است که زمانی که این شاخص روند نزولی داشته باشد؛ یعنی سود پایین‌تری در مجامع پرداخت شده و در این شرایط نباید انتظار سود نقدی بالا داشت و باید شیوه معاملات خود را تغییر داد.

شاخص صنعت و مالی

شرکت‌‌ها بر اساس نوع فعالیتی که دارند قابل تقسیم‌بندی هستند. اصلی‌ترین تقسیم بندی شرکت‌‌ها شامل شرکت‌های تولیدی و خدماتی ‌‌می‌شود. بیش از ۶۰ درصد شرکت‌های بورسی، تولیدی هستند و در زمره شاخص صنعت قرار می‌گیرند.

شرکت‌های مشاوره مالی و تأمین سرمایه نیز زیرمجموعه خدمات مالی هستند و در حوزه شاخص مالی قرار می‌گیرند. هر دوی این شاخص‌‌ها بر اساس میانگین شرکت‌های فعال در آن حوزه محاسبه ‌‌می‌شوند. اما تفاوت آن با شاخص کل در تعداد شرکت‌هایی است که مورد محاسبه قرار می‌گیرند.

شاخص سهام شناور آزاد

شاخص سهام شناور یکی دیگر از شاخص‌های بازار سهام است. اما این شاخص بورس نشانگر چیست؟ معمولا عمده مالکیت شرکت‌های سهامی متعلق به شرکت‌های حقوقی است. وقتی شرکت یا سرمایه گذار حقوقی و حقیقی درصد زیادی از سهام شرکتی را در اختیار داشته باشد، از سهامداران اصلی آن شرکت محسوب می‌شود. در نتیجه مالکیت سهام آن فعال نیست و در بازار بورس داد و ستد نمی‌شود. زیرا سهامدار عمده نمی‌خواهد میزان نفوذ خود را در تصمیمات شرکت از دست بدهد.

شناور بودن سهم به معنی وجود امکان خرید و فروش سهام است. بخش عمده سهام شناور در دست سرمایه‌گذاران خرد و اکثرا حقیقی است. زیرا در این قشر معمولا خریدن سهام با این هدف نیست که نگهداری شود و یا در شرکت اعمال نفوذ گردد.

سهام شناور آزاد از جمله مواردی است که در سایت بورس به آدرس tsetmc.com نشان داده ‌‌می‌شوند. شاخص سهام شناور آزاد، آن قسمت از تحولات سهام شرکت را محاسبه ‌‌می‌کند که از سوی سهامداران خرد معامله ‌‌می‌شود. روش محاسبه این شاخص شبیه به فرمول شاخص کل است اما تعداد سهامی که به عنوان ضریب قیمت در آن محاسبه می‌شود، متفاوت است.

یکی از نکته‌های تحلیلی بسیار مهم این است که هر چه میزان و درصد شناور بودن سهام در بازار بورس بیشتر باشد، میزان این شاخص به شاخص کل نزدیک‌‌تر است. در مقابل هر چه درصد شناوری کمتر باشد؛ بازتاب شاخص سهام شناور آزاد واقعی‌‌تر است.

شاخص ۵۰ شرکت بزرگ‌تر

سازمان بورس اوراق بهادار تهران هر سه ماه یک بار، اسامی ۵۰ شرکت برتر فعال در بازار بورس را که بیشترین میزان نقدشوندگی را داشته‌اند، اعلام ‌‌می‌کند. شاخص این ۵۰ شرکت، میانگین وزنی آن را نشان ‌‌می‌دهد. در نتیجه روش محاسبه شاخص ۵۰ شرکت برتر شبیه شاخص کل است و تفاوت آن این است که تنها این ۵۰ شرکت در محاسبه در نظر گرفته ‌‌می‌شوند. در حالی که در شاخص کل قیمت، بیشتر از ۱۰۰ شرکت در نظر گرفته ‌‌می‌شود.

شاخص ۳۰ شرکت برتر

بر طبق ارزش روز هر شرکت، برتری آن در بورس محاسبه ‌‌می‌گردد. در محاسبه ارزش روز سهام شرکت‌‌ها از فرمول زیر استفاده ‌‌می‌شود:

فرمول محاسبه ارزش روز سهام شرکت

قیمت پایانی سهام × تعداد کل سهام شرکت

۳۰ شرکت برتر شرکت‌هایی را شامل ‌‌می‌شود که در مقام بالاتر فهرست شرکت‌های بازار بورس قرار داشته باشند. به طور معمول در زمانی که بازار در رکود قرار دارند و یا شاخص روند مشخصی ندارد، با معاملات بلوکی در سهام متعلق به این ۳۰ شرکت بزرگ‌تر، میزان شاخص را تغییر می‌دهند.

جمع‌بندی

از جمله داده‌های مهم بازار بورس، اعداد و ارقام شاخص‌های آن هستند. بازار بورس شاخص‌های متعددی دارد که هر یک روش محاسبه خاص خود را دارند. بورس تهران هشت شاخص اصلی دارد که مهم‌ترین آن‌ها شاخص کل قیمت و شاخص کل هم‌وزن هستند. نکته حائز اهمیت این است که برآورد این شاخص‌ها تنها دیدی کلی از روند فعلی بازار به دست ‌‌می‌دهد و برای تحلیل وضعیت بازار باید حتما چند روز یا هفته تحولات بورس را بررسی کرد تا بتوان نتیجه منطقی‌تری به دست آورد.

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا