سرمایه‌گذاری در بورس، قمار و شانس یا معامله‌ی تحلیل‌محور؟
ممکن است در نگاه افراد ناآشنا، سرمایه‌گذاری در بورس و به طور کلی بازارهای مالی سرمایه‌محور مانند ارز، رمزارز، طلا و املاک بسیار شبیه به قمار جلوه کند. با توجه به این که فاکتور ریسک در هر دو مقوله‌ی یادشده مشترک است، شاید بتوان گفت که این مقایسه چندان هم اشتباه نیست اما در این بین نباید از تفاوت اساسی بین سرمایه‌گذاری یا معامله‌گری با قمار غافل شد. اصلی‌ترین وجه این تفاوت در علم تحلیل و مدیریت ریسک. در این مطلب سعی داریم با توصیف ساده‌ی سازوکارهای سرمایه‌گذاری در بورس و بازارهای مشابه مالی، وجه تمایزها و تفاوت اصلی سرمایه‌گذاری با قمار را بررسی کنیم.
- آیا سرمایه‌گذاری در بورس همان قمار است؟
- تفاوت حکم شرعی معامله‌گری و سرمایه‌گذاری در بورس با حکم شرعی قمار
- تکنیک‌های کسب درآمد در بورس که در قمار وجود ندارد
- جمع‌بندی
آیا سرمایه‌گذاری در بورس همان قمار است؟
پاسخ ساده و قاطع به این پرسش خیر است. درست است که معامله‌گری در بازار سرمایه می‌تواند سود سرشاری را عاید سرما‌یه‌گذاران کند اما لزوماً این سود از طریق شانس و اقبال به دست نمی‌آید؛ سودهای حاصل از سرمایه‌گذاری در بازارهای بورس و سایر موارد مشابه همیشه از طریق بررسی‌های علمی و فنی اقتصادی و همچنین وقت‌شناسی به دست می‌آید.
به عنوان مثال در بازار سهام، سرمایه‌گذاری در بورس با خرید سهام شرکت‌های سهامی عام انجام می‌شود و کسب درآمد در این بازار به دو روش امکان‌پذیر است؛ روش اول مشارکت در سود حاصل از فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌ها و روش دوم که از جذابیت بالاتری نیز برخوردار است، داد و ستد سهام یا اصطلاحاً معامله‌گری است.
به طور کلی سرمایه گذاری این امکان را فراهم می‌کند که سرمایه‌گذار به سود فراوانی دست یابد اما باید متذکر شد که عواملی وجود دارند که می‌توانند در شرایطی خاص، معامله یا سرمایه‌گذاری سودآور را به قمار تبدیل کرده و سرمایه معامله‌گر را تباه کنند و آن این است که سودهای درشت در بازار سهام پتانسیل این را دارد که منجر به طمع در معامله‌گر شود. در حقیقت وقتی صحبت از خاصیت قمارگونه‌ی معامله‌گری می‌کنیم، به طمع اشاره داریم.
تفاوت بین مفهوم سرمایه‌گذاری و معامله‌گری با قمار
بر اساس آنچه که در عرف وجود دارد، قمار به معنای مبادرت به اقداماتی است که پایه علمی برای آن وجود ندارد و می‌تواند منافع شخص را به خطر بیندازد. در قمار، تمام اتکای فرد به شانس یا احتمالاتِ برابر است و نتیجه کار به هیچ عنوان قابل پیش‌بینی نیست؛ در حالی که سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه اقدامی کاملاً علمی بوده و نتایج آن تا حدودی قابل پیش‌بینی است. البته هنگام فعالیت در بورس نباید این توقع را داشته باشید که سهامتان هر روز سیر صعودی داشته باشد، بلکه باید خود را برای ضرر در کوتاه‌مدت هم آماده کنید.
در بازی‌هایی که با هدف قمار انجام می‌شوند، این صاحبان کازینو هستند که همیشه برنده می‌شوند چراکه با ایجاد ساز و کار و قوانین پیچیده، شرایط را به نفع خود برنامه‌ریزی می‌کنند. در این میان ممکن است افرادی نیز برنده شوند اما فراموش نکنید که این پیروزی‌ها جنبه تبلیغاتی دارد و افراد را به سمت قمار و امتحان کردن شانس خود سوق می‌دهند. جمله‌ی معروفی در رابطه با مراکز قمار وجود دارد: آن‌ها از بردهای نجومی مشتریان نمی‌ترسند، بلکه از مشتریانی می‌ترسند که بعد از بردن، دوباره به بازی برنمی‌گردند.
به لحاظ ماهیت، سرمایه‌گذاری زمین تا آسمان با قمار فرق می‌کند؛ قمار بر مبنای شانس و طمع است اما معامله‌گری و سرمایه‌گذاری بر پایه‌ی علم تحلیل و مدیریت ریسک. در اصل معامله‌گری شبیه قمار کردن نیست، بلکه شبیه اداره‌ی یک مسابقه‌ی شرط‌بندی است؛ تفکر یک معامله‌گر باید همانند صاحبان کازینو باشد. آن‌ها با برنامه‌ریزی و تغییر دادن شرایط به نفع خود از سودی سرشار بهره‌مند می‌شوند.
البته ممکن است مبلغ این سود ناچیز باشد ولی با افزایش تعداد دفعات بازی، عددی بزرگ را تشکیل می‌دهد؛ سودی پایدار که همه‌روزه نصیب آن‌ها می‌شود. در واقع منظور از مثالِ کازینو، بررسی شرایط و کشف بهترین فرصت‌ها است؛ کشفی که تنها با کنار هم قرار دادن جزئیات و ایجاد یک دید کلی حاصل خواهد شد.
همچنین نباید فراموش کرد که بازارهای مالی سرمایه‌محور مانند بورس، همگی نهادهایی قانونی هستند که با استفاده از سازوکارهای مبتنی بر شفافیت، دائماً نظارت می‌شوند. علاوه بر این، بازاری مانند بازار بورس برعکس مراکز قمار، نقش بسیار مولد و مثبتی در رشد اقتصادی کشورها دارد که برای آگاهی بیشتر در رابطه با آن، می‌توانید مقاله‌ی «تأثیر بورس بر اقتصاد کشورها؛ موتور تأمین مالی برای توسعه صنایع» را مطالعه کنید.
تفاوت حکم شرعی معامله‌گری و سرمایه‌گذاری در بورس با حکم شرعی قمار
در کشور ما که همه چیز بر پایه‌ی شرع و احکام اسلامی است، به جز تفاوت ماهیتی معامله‌گری با قمار، آگاهی از تفاوت حکم شرعی این دو نیز اهمیتی بسیار دارد. بد نیست بدانید که حتی در بورس جمهوری اسلامی ایران، نهادی تحت عنوان کمیته فقهی بورس در سازمان بورس وجود دارد تا بر شرعی بودن سازوکار بازار سهام نظارت کند.
در رابطه با حکم شرعی بورس، مراجع زیادی اظهار نظر کرده‌اند. حکم شرعی قمار از دیرباز تکلیفش مشخص بوده و حرام اعلام شده است. اما در رابطه با حکم شرعی سرمایه‌گذاری و معامله‌گری در بازارهای سرمایه‌محور مانند بورس، مراجع مختلف تقریباً نظراتی همسو داشته‌اند که در ادامه چند مورد از آن‌ها را آورده‌ایم:
بورس بازاری است که در آن دارایی‌های مختلف مورد معامله قرار می‌گیرد. بنابراین بورس فی نفسه اشکال ندارد؛ ولی مهم این است که باید معاملات در بورس نامشروع و خلاف قانون نباشند؛ در غیر این صورت حرام است.
پاسخ توسط مرجع تقلید آیت الله خامنه‌ای در رابطه با حکم شرعی معامله‌گری در بازار سهام و سرمایه
درآمد و کسبی که از طریق بورس و خرید و فروش اوراق بهادار بدست می‌آید – با وجود امکان کم یا زیاد شدن شاخص بورس – قمار محسوب نمی‌شود.
فرق قمار و بورس در این است که در قمار، خوردن مال به باطل صورت می‌گیرد. یعنی بدون مجوز یا عقود شرعی است. ولی در بورس اگر بر اساس عقود شرعی و اسلامی عمل شود، خرید و فروش بی اشکال است.
از نظر اسلام انجام هر نوع معاملات – مانند بورس، خرید و فروش سهام و… – یا اینکه کسی کار خود را خرید و فروش سهام قرار دهد در صورتی که عقود و معاملات صوری نباشند، مطابق با احکام شرع و قوانین باشند، فروشنده واقعا مالک باشد یا از طرف مالک وکیل باشد و خریدار واقعا مالک و صاحب جنس خریداری شده شود، اشکال ندارد.
پاسخ مرجع تقلید آیت الله مکارم شیرازی در رابطه با حکم شرعی معامله‌گری در بازار سهام و سرمایه
بیشتر بخوانید
همانطور که اشاره شد، معامله‌گری و سرمایه‌گذاری امری علمی و تکنیکی است و معامله‌گران با استفاده از مجموعه‌ای از تکنیک‌های علمی و مبتنی بر تجربه و با در نظر گرفتن ریسک، به کسب درآمد می‌پردازند. در ادامه به طور مختصر و ساده این تکنیک‌ها را توضیح می‌دهیم تا تفاوت ماهیت معامله‌گری با قمار روشن‌تر شود.
تکنیک‌های کسب درآمد در بورس که در قمار وجود ندارد
معامله‌گری در بازار سرمایه نیازمند تجربه، مهارت و تخصص است. در چارچوب فاکتورهای اساسی مذکور، ابزارهایی وجود دارند که معامله‌گران بازارهای سرمایه می‌توانند با آن‌ها رفتار بازار را مدل‌سازی کنند. این ابزارها با توجه به متغیرهای سیاسی-اقتصادی کلان، تحولات جهانی، سابقه قیمتی سهم، وضعیت صنایع و بررسی جزئیات اندیکاتورها و شرایط بازار سرمایه به وجود آمده‌اند و برای استفاده از هر کدام، آموزش‌های کاملی لازم است. مجموعه‌ی ابزارهای و تکنیک‌های مذکور در دو دسته‌ی کلی تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادین جای می‌گیرند.
بیشتر بخوانید
تحلیل بنیادی
در بخش قبلی اشاره کردیم که توجه به متغیرهای سیاسی-اقتصادی کلان و تحولات جهانی صنایع بزرگ و اصلی، بخش مهمی از معامله‌گری در بازار سهام است. در حقیقت در تحلیل تکنیکال، به بررسی بنیادین عوامل اثرگذار بر ارزش سوژهی سرمایه‌گذاری خود می‌پردازیم. مثلا این که سهام شرکت مورد نظر (یا ارز و محصول) به لحاظ صنعتی در چه وضعیتی قرار دارد؟ آیا حرکت اقتصاد و صنعت دنیا در سطح کلان به سمت حمایت و شکوفایی سوژهی ما خواهد رفت یا آن را به حاشیه میبرد؟
کاربرد اصلی این تکنیک، در سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت است. مثلا حالا که مسئله گرمایش زمین داغ شده است و کشورهای قدرتمند دنیا با توافق‌هایی مثل توافق پاریس تصمیم به کاهش و صفر کردن استفاده از انرژی‌های فسیلی در آینده‌ی نزدیک گرفته‌اند، سرمایه‌گذاری درشت و طولانی‌مدت (مثلا ۱۵-۲۰ ساله) روی صنایع نفتی و یا وابسته به نفت، عقلانی به نظر نمی‌رسد. و همانطور که مشخص است، سرمایه‌گذاری با استفاده از چنین نتیجه‌گیری‌هایی هیچ شباهتی به قمار کردن ندارد.
در رابطه با تحلیل بنیادی، می‌توانید با مطالعه مقاله زیر اطلاعات بیشتری کسب کنید:
تحلیل تکنیکال
تحلیل تکنیکال آن بخش از تکنیک‌های سرمایه‌گذاری را شامل می‌شود که برای سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت مفید هستند. در این تکنیک‌ها، اساس بررسی‌ها و استدلال‌ها بر پایه‌ی تغییرات مقطعی و کوتاه‌مدت انجام می‌شود و در آن به طور گسترده از ابزارهای محاسبه ریاضی پیچیده (و گاهی ساده) استفاده می‌شود. به طور کلی در این شیوه می‌توان با بررسی سابقه‌ی رفتار معامله‌گران و تغییرات قیمتی، نتیجه‌های موثری برای کسب سود گرفت.
در رابطه با تحلیل تکنیکال، می‌توانید با مطالعه مقاله زیر اطلاعات بیشتری کسب کنید:
جمع‌بندی
مقایسه‌ی معامله‌گری با قمار در نگاه اول چیز عجیبی نیست چرا که در هر دو مورد، تصویر سودهای سرشار و البته ضررهای سنگین به ذهن تداعی می‌شود. اما با دقیق شدن در تعریف، سازوکار و ماهیت هریک، می‌توان نتیجه گرفت که این دو مقوله به کل از یکدیگر جدا هستند. درست است که در هر دو مورد می‌توان سودهای تصاعدی کسب کرد اما موتور محرک سرمایه‌گذاری علم تحلیل و مدیریت ریسک است در حالی که در قمار، طمع و شانس همه چیز را به پیش میبرد. در بازارهای سرمایه‌ای همچون بورس، پیش از این که طمع و شانس تعیین‌کننده باشد، استفاده از تحلیل‌های بنیادین و تکنیکال اساس کار است و برای همین به افراد تازه‌کار در این حوزه توصیه می‌شود که روش‌های تحلیل قیمت سهام را یاد بگیرند و در کنار آن اخبار، تاریخ و تجربیات دیگران را نیز دنبال کنند. از سوی دیگر، بورس و قمار در شرع احکام جداگانه‌ای دارند و همچنین در تمام دنیا، نهادها و بازارهای سرمایه‌محور همگی بر مبنای قانون و تحت مدیریت دولت‌ها تشکیل شده‌اند و دائم تحت نظارت هستند.
