ظرفیت تولید مازاد نفت و رستاخیز بازارهای جهانی؛ توان رهبران اوپک چقدر است؟
در ماه‌های آینده انتظار می‌رود شاهد نوسانات بالایی در قیمت نفت باشیم. چرا که بازارها در نهایت متوجه می‌شوند که میزان ظرفیت تولید مازاد نفت واقعا چقدر است. در صورتی که منبع جدیدی یافت نشود، تولید نفت در لیبی هم‌چنان متوقف بماند و تهاجم روسیه به اوکراین ادامه پیدا کند، قیمت نفت بیشتر هم خواهد شد. هرچند شواهد زیادی وجود ندارد، اما برخی از تحلیل‌گران از کاهش تقاضای نفت خبر می‌دهند. اینکه حقیقت چیست، با گذر زمان مشخص می‌شود. با این همه در این مقاله از توان تحلیل می‌خواهیم اظهارات سران اوپک را بررسی کنیم و ببینیم سناریوی ممکن برای روزهای آینده چیست.
مطلب زیر ترجمه‌ی مقاله‌ای است با عنوان «Oil Markets Could Face A Doomsday Scenario This Week» و به قلم Cyril Widdershoven که در تاریخ ۲۸ ژوئن ۲۰۲۲ (۷ تیر ۱۴۰۱) در سایت oilprice منتشر شده است.
اگر اخباری که از تولیدکنندگان اصلی اوپک در خصوص محدودیت‌های ظرفیت تولید به گوش می‌رسد درست باشد، بازارهای جهانی نفت در ماه‌های آینده با نوسان‌های بسیاری مواجه خواهند شد.
اوپک طی روزهای آینده برای بحث در خصوص توافقات صادراتی‌اش جلسه‌ای را برگزار می‌کند. این در حالی است که این گروه نفتی مشغول آماده کردن بولتن آماری سالانه (ASB) خود در سال ۲۰۲۲ است.
هرچند ممکن است رسانه‌ها بر شایعات مربوط به تغییر احتمالی استراتژی صادرات اوپک پلاس تمرکز کنند، اما تمرکز واقعی باید روی مسئله‌ی دیگری باشد. سوال این است که آیا کارتل نفت اصلا می‌تواند افزایش قابل توجهی را در تولید خود داشته باشد یا نه.
ظرفیت تولید مازاد نفت در عربستان و امارات
سال‌هاست که تولیدکنندگان اوپک، عاملان اصلی نوسان در بازارهای نفت بوده‌اند. عربستان و امارات همیشه آخرین گزینه در صورت بروز بحران جدی در بازارهای نفت و گاز بوده‌اند. چرا که ظرفیت بالقوه تولید اضافی بیشتر از ۳ تا ۴ میلیون بشکه در روز برای آن‌ها پیش‌بینی می‌شود.
در دوران اشباع (عرضه بیش از تقاضا) قبلی نفت در جهان، به نظر می‌رسید که هیچ چیز قادر به تهدید بازار نفت نخواهد بود. حتی درگیری‌های گسترده‌ای که در لیبی، عراق یا جاهای دیگر به وجود آمد باز هم تغییری در شرایط رقم نزد.
اما بازگشایی اقتصادی پس از کووید ۱۹ ترس و وحشت را با خود به بازار آورده است. ترس از اینکه تولیدکنندگان پیشرو نفت از جمله آمریکا و روسیه نتوانند حجم مناسب را به بازار عرضه کنند. حالا انتظار می‌رود که عربستان و امارات دو رهبر اوپک، اکنون به دنبال افزایش تولید نفت تا سطوح بالای تاریخی باشند و قیمت نفت را کاهش دهند. جنگ روسیه علیه اوکراین، حذف روزانه ۴.۴ میلیون بشکه از نفت خام و محصولات را در ماه‌های آینده رقم می‌زند. این امر ظرفیت تولید مازاد نفت را به شدت کم کرده است.
در هفته‌ی پیش رو وضعیت فاجعه‌باری ممکن است در بازارهای نفت پدید آید. شرایطی که نه تنها بر اساس استراتژی‌های صادراتی اوپک پلاس، که به دلیل افزایش آشفتگی داخلی در لیبی، عراق و اکوادور پیش می‌آید. تولیدکنندگان دیگر هم دارند ناآرامی‌های اقتصادی و سیاسی احتمالی دیگری را می‌بینند. این در حالی است که هنوز هیچ نشانه‌ای از افزایش تولید چشم‌گیر شیل آمریکا (US shale) در ماه‌های آینده وجود ندارد.
آمار و ارقام؛ از وهم تا واقعیت
بازارهای جهانی نفت مدت‌هاست معتقدند که اوپک به اندازه‌ی کافی ظرفیت تولید مازاد دارد که بخواهد به بازارها ثبات بدهد. لازم است که عربستان و امارات هم شیر نفت را باز کنند. هرچند هیچ مدرک واقعی مبنی بر افزایش ظرفیت مازاد تولید نفت اوپک در کوتاه مدت وجود ندارد. توبین گوری (Tobin Gorey) تحلیل‌گر کامودیتی بانک Commonwealth، قبلا اشاره داشته است که دو رهبر اوپک در محدوده ظرفیت کوتاه‌مدت در حال تولید نفت هستند.
در همین حال سهیل المزروعی (Suhail Al Mazrouei) وزیر انرژی امارات، فشار بیشتری بر قیمت نفت اعمال کرد. او خاطرنشان کرد که امارات در توافق با اوپک و متحدانش سهمیه تولید ۳.۱۶۸ میلیون بشکه در روز را دارد. رقمی که نزدیک به حداکثر ظرفیت تولید امارات است.
این اظهارنظر هم‌چنان می‌تواند نشان از این داشته باشد که ظرفیت تولید مازاد نفت هم‌چنان در ابوظبی وجود دارد. هرچند این سخنان پس از آن بیان شد که امانوئل مکرون (Emmanuel Macron) رئیس جمهور فرانسه در نشست گروه هفت به جو بایدن رئیس جمهور آمریکا گفت که نه تنها امارات دارد با حداکثر ظرفیتش نفت تولید می‌کند، بلکه ظرفیت تولید مازاد عربستان سعودی هم تنها ۱۵۰ هزار بشکه در روز است.
مکرون اظهار کرد که محمد بن زاید (Mohammed bin Zayed) رئیس جمهور امارات متحده عربی به او گفته است که امارات در حداکثر ظرفیت تولیدش به سر میبرد و عربستان سعودی می‌تواند تولیداتش را تا ۱۵۰ هزار بشکه دیگر در روز افزایش دهد. مکرون هم‌چنین اذعان کرد که عربستان سعودی در شش ماه پیش رو ظرفیت اضافی زیادی نخواهد داشت.
ظرفیت واقعی تولید مازاد
تمام گفته‌ها و اظهارات بالا در شرایطی است که ارقام رسمی برای هر دو تولیدکننده‌ی اوپک چیزی خلاف این روایت را نشان می‌دهد. عربستان سعودی دارد ۱۰.۵ میلیون بشکه در روز تولید می‌کند. درحالی که مطابق آمار رسمی، عربستان ظرفیت ۱۲ تا ۱۲.۵ بشکه در روز را دارد. ظرفیت مازاد این دو کشور هنوز هم به طور رسمی در حدود ۳.۹ میلیون بشکه در روز اعلام می‌شود. این در حالی است که بیشتر تحلیل‌گران سال‌هاست که علامت سوال پررنگی روی این ارقام می‌گذارند.
نگاهی به اهداف تولید خود اوپک پلاس نشان می‌دهد که این گروه برای ماه‌ها در سطوح توافق‌شده خروجی تولیدی نداشته‌اند. در گفتگوی انرژی آینده خاورمیانه و شمال آفریقا- اروپا در اردن المزروعی گفت که خروجی اوپک پلاس، روزانه ۲.۶ میلیون بشکه کمتر از هدف برنامه‌ریزی‌شده است. این به آن معناست که کمبود بالقوه در بازار، که با آشفتگی‌های داخلی می‌تواند منجر به کاهش بیشتر تولید شود، ممکن است حتی از این هم فراتر برود.
اوپک برای دوره‌ی جولای-آگوست توافق کرد که خروجی را ۶۴۸ هزار بشکه در روز افزایش دهد. این به آن معناست که کاهش ۵.۸ میلیون بشکه در روز در بازده کلی در طی همه‌گیری کووید ۱۹، اکنون ترمیم شده است. اما این مسئله که آیا اوپک پلاس می‌تواند در هفته‌های آتی به این سطح برسد، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
فشار در روزهای آتی افزایش پیدا می‌کند. چرا که چنین به نظر می‌رسد که اظهارات المزروعی ادعاهای مربوط به کمبود ظرفیت مازاد را رد می‌کند. اما باید این مسئله را به خاطر سپرد که شواهد چیز دیگری را نشان می‌دهد و نمی‌توان دست به انکار زد.
افزایش قیمت نفت در روزهای آتی
کمبود ظرفیت تولید مازاد بالقوه یا عدم تحقق کامل آن، به همراه پیش‌بینی حضور نیروی دریایی NOC لیبی در خلیج سیرت (Gulf of Sirte) و هم‌چنین تعلیق تولید نفت اکوادور (۵۲۰ هزار بشکه در روز) در روزهای آینده (به دلیل اعتراضات ضد دولتی) احتمالا منجر به افزایش قیمت نفت خواهد شد.
با این حال هنوز هم خوش‌بینی‌هایی در بازار در خصوص بحران واقعی تقاضا وجود دارد. چرا که سطح تورم بالا و کاهش رشد اقتصادی احتمالی جهانی می‌تواند کاهش تقاضا را رقم بزند. با این‌همه تاکنون این خوش‌بینی هرگز به حقیقت نپیوسته است. حتی اگر قیمت بنزین و گازوئیل سقف‌های تاریخی خود را بشکنند، تقاضا هنوز هم در حال افزایش است.
از جمله عواملی که به نظر می‌رسد قیمت نفت را افزایش دهد می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- بازگشایی مجدد اقتصاد چین پس از قرنطینه
- کمبود گاز طبیعی در سطح جهان
- گرمای هوا در هفته‌های آتی
- اوج تقاضا که به دلیل فصل رانندگی در اتحادیه اروپا و ایالات متحده امری عادی است
چنانچه ظرفیت تولید مازاد به معنای واقعی کلمه به پایان برسد، آینده‌ی اوپک در معرض خطر خواهد بود. سال‌هاست که تحلیل‌گران از عدم سرمایه‌گذاری در زمینه‌ها و صنایع بالادستی در سراسر جهان ابزار نگرانی کرده‌اند.
این مسئله در حال حاضر ظرفیت تولید شرکت‌های مستقل را پایین آورده است. هم‌چنین وضعیت برای شرکت‌های ملی نفتی نیز ظاهرا به همین صورت است. حتی با وجود آنکه آرامکوی عربستان، ADNOC و برخی دیگر در طی یک دهه‌ی گذشته (و حتی در طی دوران همه‌گیری) سطوح سرمایه‌گذاری‌های بالادستی (و حتی پایین‌دستی) خود را حفظ کرده‌اند، سایر تولیدکنندگان اصلی اوپک با کاهش بودجه سرمایه‌گذاری یا حتی بحران‌های کامل مواجه هستند.
آینده اوپک
بیشتر تولیدکنندگان اوپک می‌توانند هم‌چنان تولیدات کلی خود را افزایش دهند. اما این مسئله تنها برای مدت زمانی محدود امکان‌پذیر است. در شرایطی که بیشتر ظرفیت تولید مازاد تا حدی برای جلوگیری از آسیب‌رسانی به ذخایر بلندمدت، در دوره‌ی کوتاه‌مدت برنامه‌ریزی شده است، بحران فعلی نفت یک مسئله‌ی طولانی‌مدت‌تر به شمار می‌آید. تحریم‌های غرب در قبال روسیه، به همراه تحریم‌های فعلی در ونزوئلا و ایران می‌تواند به بازارها در سال‌های آینده آسیب برساند.
هیچ راه‌حل سریعی برای خروج از بحران فعلی نفت وجود ندارد. حتی رفع تحریم‌های ونزوئلا یا ایران افزایش حجم تولید قابل توجهی را به دنبال نخواهد داشت. در همین زمان، افزایش مداخله سیاسی غرب در بازاری که همین حالا هم درگیر مشکلات است، روی حجم اثر می‌گذارد.
فشار فزاینده در ایالات متحده، انگلستان و اتحادیه اروپا برای تحمیل مالیات بر سودهای بادآورده به شرکت‌های نفت و گاز نه تنها منجر به محدودیت بیشتر سرمایه‌گذاری‌های آینده در بالادست می‌شود، بلکه قیمت‌های بالاتر را به دنبال دارد. در ماه‌های بعد، مصرف‌کنندگان باید به طور پیوسته انتظار افزایش هزینه‌های انرژی را داشته باشند و نمی‌توانند شاهد آثار قیمت مطلوب باشند.
اظهارات اوپک در روزهای آینده هرچه که باشد نمی‌تواند نگرانی‌های موجود در بازار نفت را برطرف کند. آینده‌ی اوپک کاملا در گروی قدرت این گروه برای تثبیت بازارهاست. در حال حاضر این‌طور به نظر می‌رسد که هیچ گزینه‌ای برای کارتل روی میز نیست. در صورتی که تولیدات جدید نفت به زودی با موفقیت به بازارها تزریق نشود، رهبران اوپک محمد بن زاید و ولیعهد محمد بن سلمان باید تلاش کنند تا وهم و گمان تولید مازاد را هم‌چنان حفظ کنند. اگر ظرفیت تولید مازاد کمتر از ۱.۵ تا ۲ میلیون بشکه در روز باشد، آن‌گاه باید گفت که آینده‌ی بازار اوپک و نفت تاریک خواهد بود.
