بحران جهانی انرژی: کدام کشور از عرصه نبرد برنده بیرون می‌آید؟
بحران جهانی انرژی همه را به دردسر انداخته است. این وسط اروپا از همه بیشتر با مشکل مواجه است. چرا که وابستگی زیادی به انرژی روسیه دارد. روسیه هم درصدد آن است تا اروپا را در سرمای سخت زمستان بسوزاند. اما آیا روسیه با این کارها برنده‌ی بازی خواهد بود؟ اروپا چطور؟ نظرتان در مورد آمریکا چیست؟ در این مقاله از توان تحلیل وضعیت اروپا را به اضافه‌ی دو کشور دیگر بررسی می‌کنیم تا ببینیم شرایط بحرانی انرژی برای هر کدام چه تبعاتی دارد.
مطلب زیر ترجمه‌ای است از مقاله‌ای که در تاریخ ۲۷ ژوئن ۲۰۲۲ (۵ تیر ۱۴۰۱) در سایت فایننشال تایمز منتشر شده است. عنوان اصلی مقاله «Why the US could be the real winner in the energy wars» است که Gideon Rachman آن را نوشته است.
تاریخ؛ معلمی همیشگی
سیاستمداران غربی از تاریخ درس‌های خوبی گرفته‌اند. دهه‌ی ۱۹۷۰ با آن شوک‌های انرژی بزرگ به سیاستمداران یاد داد که مراقب قدرت ابرقدرت‌های انرژی جهان باشند. حالا بعد از پنجاه سال دوباره شاهد تکرار این شرایط هستیم.
روسیه که عرضه گاز اروپا را محدود کرده است، مدام با تحریم‌های غرب در حال مقابله است. پیش‌بینی قطع کامل گاز روسیه موجی از وحشت را در اروپا به راه انداخته است. چرا که آلمان و دیگر اقتصادهای بزرگ به فکر جیره‌بندی انرژی در زمستان افتاده‌اند. در همین حال جو بایدن نگران افزایش قیمت بنزین آن هم در نزدیکی‌های انتخابات میان‌دوره‌ای است. او باید حرف‌های کمپین انتخاباتی‌اش را در مورد رفتار سطح پایین با عربستان به فراموشی بسپارد. سفر بایدن به عربستان در ماه آینده در همین راستا انجام می‌شود. بایدن می‌رود تا از سعودی‌ها درخواست تولید نفت بیشتری کند.
به نظر می‌رسد این درس خیلی ساده و البته مایوس‌کننده است. در سال ۲۰۲۲ – مثل سال ۱۹۷۳- تولیدکنندگان بزرگ نفت در دنیا هنوز هم می‌توانند بزرگ‌ترین قدرت‌های سیاسی دنیا را در کنترل خود بگیرند و وادارشان کنند به ساز آن‌ها برقصند. بحران جهانی انرژی هنوز هم قربانی می‌گیرد.
اما نگاهی فراتر به این سرفصل‌های شتاب‌زده، نشان می‌دهد ژئوپولتیک انرژی بسیار پیچیده‌تر از این‌هاست. در کوتاه‌مدت دست برنده نزد روسیه است. اما موقعیت این کشور در سه سال آینده به شکل چشم‌گیری وخیم خواهد شد. شرایط آمریکا برعکس است. درست است که در کوتاه‌مدت این کشور با مشکلی بزرگ مواجه است اما در بلندمدت در موضعی قدرت‌مند قرار می‌گیرد.
اتحادیه اروپا هم در این میان بزرگ‌ترین مشکل را چه در کوتاه‌مدت و چه در میان‌مدت دارد. با وجود صحبت‌های متهورانه در مورد تنوع و کربن‌زدایی، اروپایی‌ها هنوز تا پیدا کردن استراتژی جدید انرژی پایدار فاصله‌ی زیادی دارند.
بازی خطرناک پوتین
روسیه و اتحادیه اروپا در نبردی با زمان گیر کرده‌اند. روسیه آشکارا می‌خواهد یک بحران اقتصادی را در زمستان اروپایی‌ها به ثمر بنشاند. به همین خاطر است که دارد حمایت اتحادیه اروپا از اوکراین را کمرنگ می‌کند. دولت مجارستان که به رفتار مسامحه‌آمیز با پوتین شناخته می‌شود، با اشاره به خطر فاجعه‌ی اقتصادی و بحران جهانی انرژی در حال حاضر برای اجرای آتش‌بس سریع در اوکراین فشار می‌آورد.
هنوز چند ماه تا زمستان مانده است. اروپایی‌ها فرصت دارند تا خودشان را برای فشار محتمل روسیه در آینده آماده کنند. اما با این‌همه حتی اگر این تاکتیک‌های فشار مسکو در کوتاه‌مدت موثر باشد، پوتین بالاخره یکی از ارکان اصلی قدرت روسیه را از دست خواهد داد.
اروپا درس تلخی از خطرات وابستگی به انرژی روسیه گرفته است. حالا عزمش را جزم کرده که هرگز دیگر این‌قدر آسیب‌پذیر نباشد. یکی از مقامات ارشد آلمانی می‌گوید: «روسیه قبل از جنگ به دنبال درآمد تضمینی نفت و گاز برای ۳۰ سال بود. حالا آن‌ها روی سه سال تمرکز کرده‌اند.»
حتی در کوتاه‌مدت قطع صادرات گاز اروپا هم یک بازی خطرناک برای روسیه به حساب می‌آید. هنوز هم تقریبا روزانه یک میلیارد یورو به خزانه‌ی روسیه سرازیر می‌شود که بخش عمده‌ی آن از اروپا است. اگر پوتین این درآمدها را قربانی کند، توانایی او برای تامین مخارج جنگ به سرعت کاهش پیدا می‌کند.
روسیه برای پیدا کردن بازارهای جایگزین برای نفت خود کار نسبتا راحتی دارد. همین حالا هم اشتیاق چین و هند را برای افزایش واردات نفت‌شان با تخفیف می‌بیند. اما روسیه گازش را با خط لوله صادر می‌کند. خط لوله‌ی اصلی هم به سمت اروپا می‌رود. ساخت یک خط لوله‌ی جدید به مقصد چین ممکن است سال‌ها طول بکشد. پس روسیه به زودی با یک دارایی سرگردان مواجه می‌شود.
خلاصی از بند وابستگی انرژی
جدیت و حرارت تلاش‌های اروپا برای رهایی از وابستگی به انرژی روسیه را می‌شود در برنامه‌ی سفر رهبران این ناحیه مشاهده کرد. اورسولا فون در لاین (Ursula von der Leyen) رئیس کمیسیون اروپا به تازگی در اسرائیل و مصر حضور پیدا کرده و قرارداد گازی جدیدی را امضا کرده است. اولاف شولتس (Olaf Scholz) صدراعظم آلمان هم اخیرا به سنگال رفته و از توسعه‌ی یک میدان گازی جدید در آن ناحیه حمایت کرده است.
- هشدار آژانس بین المللی انرژی: اروپا برای توقف کامل صادرات گاز روسیه آماده شود
- تلاش اروپا برای رفع شکاف‌های انرژی خود
هرچند هم‌چنان یک علامت سوال بزرگ در این میان باقی می‌ماند. اروپا با چه سرعتی می‌تواند انرژی روسیه را بدون مشکل جایگزین کند؟ برخی از شخصیت‌های معتبر و بلندپایه‌ی صنعت انرژی در خفا تردیدهایی در این‌باره دارند. وضعیت اروپا احتمالا طی پنج سال آینده ناخوشایندتر هم خواهد شد. چرا که احتمالا تا آن موقع نیاز به انرژی روسیه کاهش پیدا می‌کند ولی حذف نمی‌شود. آن هم در شرایطی که مصرف‌کنندگان مدام با قیمت‌های بالاتر و صنعتی با عرضه‌ی ناامن روبرو می‌شوند.
در سمت مقابل، آمریکا در بلندمدت موقعیت بسیار راحت‌تری پیش روی خود می‌بیند. دن یرگین (Dan Yergin) تحلیل‌گر برجسته‌ی انرژی می‌گوید: «آمریکا روسیه را به عنوان صادرکننده‌ی پیشرو در جهان، جایگزین کرده است.»
قیمت‌های بالاتر و بحران جهانی انرژی برای مصرف‌کنندگان در آمریکا دردسرساز خواهد بود. اما برای صنعت گاز شیل (Shale gas) ایالات متحده موهبت است. درس بزرگی که از جنگ روسیه و اوکراین می‌شود گرفت این است که وابستگی یک کشور به انرژی دشمن ژئوپولیتیکی‌اش خطرناک است. آمریکا حالا یک صادرکننده‌ی خالص بزرگ انرژی است. در حالی که چین هنوز هم وابستگی زیادی به واردات دارد.
سلامی دوباره به زغال سنگ!
تولیدات آمریکا به تنهایی نمی‌تواند از مصرف‌کنندگان آمریکایی در برابر افزایش قیمت جهانی نفت محافظت کند. تمایل آمریکا برای به انزوا کشاندن روسیه، ایران و ونزوئلا، موقعیت عربستان سعودی را تقویت کرده است. حتی ایالات متحده هم نمی‌تواند هم‌زمان با تمام تولیدکنندگان بزرگ نفت جهان رفتاری در سطح پایین و زننده داشته باشد. بر خلاف روسیه یا ایران، عربستان متحد دیرینه‌ی آمریکاست.
اما تهدید واقعی برای موقعیت عربستان ژئوپولتیک نیست؛ بلکه محیطی است. کربن‌زدایی ممکن است در نهایت این معنا را برساند که دنیا دیگر خریدار آنچه که عربستان می‌فروشد نباشد.
با این‌همه در کوتاه‌مدت بحران جهانی انرژی که در پی جنگ اوکراین به وجود آمد، تقاضا برای سوخت‌های فسیلی غیرروسی را افزایش می‌دهد. منظور زغال سنگ است که آلاینده‌ترین این سوخت‌ها به شمار می‌رود. آلمان دارد کارخانه‌های زغال‌سنگش را دوباره راه می‌اندازد. چین حتی بیشتر از زغال سنگ که قابل‌ا‌عتمادترین و مطمئن‌ترین شکل تولید انرژی داخلی این کشور است استفاده می‌کند. تهاجم روسیه به اوکراین خبر بدی برای کل دنیاست؛ اما شاید حتی خبری به مراتب بدتر برای سیاره‌ی زمین باشد.
