معاملات عمده در بورس؛ توافق برای معامله حجم بالای سهام

در بازار بورس، معاملات سهام به سه طریق انجام می‌شوند. این سه شیوه عبارت‌اند از معاملات خرد، معاملات بلوکی و معاملات عمده. همان‌طور که از عنوان این اسامی مشخص است، می‌توان حدس زد که در معاملات عمده و بلوکی میزان زیادی از سهام منتقل می‌شوند و حجم معاملات بالاست. البته باید به این نکته هم توجه کرد که معامله و هم‌چنین فرآیند تسویه نیز در این شیوه‌ها با هم تفاوت دارد. در ادامه این مطلب درباره معاملات عمده سهام در بورس و نحوه انجام آن توضیح می‌دهیم.

معاملات عمده در بورس به چه معناست؟

زمانی که در فرآیند یک خرید و فروش، ‌حجم معاملات بالایی از سهام یک شرکت دادوستد می‌شود، به آن معاملات عمده می‌گویند. در چنین معامله‌هایی قیمت سهام در مقایسه با معامله‌های خرد بیشتر است. مکانیزم این معاملات نیز با مکانیزم معاملات خرد تفاوت دارد. به طور کلی می‌توان گفت معاملات عمده در بورس به معاملاتی گفته می‌شود که در آن‌ها، تعداد سهامی که دادوستد می‌شود بیش از درصد مشخصی از کل سهام شرکت باشد. در چنین معاملاتی دیگر خبر از دامنه نوسان و محدودیت حجمی نیست.

نحوه انجام معاملات عمده در بورس

به طور کلی دو روش برای انجام این معاملات وجود دارد. یکی عرضه عمده از سوی کارگزاران است و دیگری عرضه بلوکی بیرون از سیستم معاملات.

عرضه عمده از سوی کارگزاران

در روش نخست، سهام‌داران اقدام به عرضه حجم معاملات بالایی از سهام خود می‌کنند. در جریان این عرضه توافق‌هایی میان خریدار و فروشنده در خصوص حجم معامله، ارزش سهام و هم‌چنین بازه زمانی برای انجام معامله صورت می‌گیرد. پس از این مرحله، طرفین از طریق واسطه‌ای به نام کارگزاری، معامله خود را انجام می‌دهند.

در این شیوه معمولا شاهد آن هستیم که ارزش سهام پس از این عرضه دچار افت می‌شود. در واقع زمانی که عرضه در یک سهم افزایش پیدا می‌کند، خریداران شروع به کم کردن قیمت تقاضای خود می‌کنند. در نتیجه فروشنده هم مجبور به کم کردن ارزش سهم می‌شود.

البته احتمال دیگری نیز وجود دارد و آن این است که بازار این قدرت را داشته باشد که سهام را جذب کند. در نتیجه ارزش سهم کم نخواهد شد. اگر در زمان عرضه، اطلاعات مفیدی از یک سهم منتشر شود، بازار بی‌معطلی آن سهام را جذب می‌کند. اما اگر در یک سهم شاهد انتشار چنین اخبار و اطلاعاتی نباشیم، عرضه عمده هم‌چنان موجب کاهش قیمت سهام خواهد شد.

عرضه بلوکی بیرون از سیستم معاملات

اما شیوه دوم متفاوت است. در این روش از معاملات عمده در بورس، خریداران در پی به دست آوردن یک صندلی مدیریتی در شرکت هستند. به همین دلیل سهام شرکت موردنظر خود را خریداری می‌کنند و حتی ممکن است سهم را با قیمتی بیشتر از ارزش عادی سهام بخرند. دلیل بالا رفتن قیمت در این شرایط این است که عرضه کننده با فروختن سهام خود، مزایای مجموعه را از دست می‌دهد. به همین دلیل در تلاش است تا با بالا بردن قیمت سهام، این فقدان را جبران کند.

چنین معاملاتی باید برای طرفین مفید و سودآور باشد. یعنی باید هزینه‌ پرداختی با امتیاز کسب‌شده متناسب باشد. در غیر این صورت، طرفین با انجام چنین معامله‌ای متضرر خواهند شد. برای آشنایی بیشتر با سازوکار این نوع از معاملات می‌توانید مقاله «معاملات بلوکی چیست و چگونه انجام می‌شود؟» را بخوانید.

نتایج انجام معاملات عمده

در واقع معاملات عمده در بورس می‌تواند یکی از سه نتیجه زیر را در پی داشته باشد:

• به دست آوردن سهام مدیریتی کنترلی: شخصیت‌های حقیقی و حقوقی که این معاملات را انجام داده و سهام موردنظر خود را خریداری کرده‌اند، می‌توانند یکی از اعضای هیئت‌مدیره و یا حتی مدیر عامل را هم انتخاب کنند. در چنین شرایطی، این افراد می‌توانند زمام امور شرکت را در دست بگیرند.

• به دست آوردن سهام مدیریتی غیرکنترلی: این حالت نیز مشابه حالت قبلی است؛ با این تفاوت که خریداران نمی‌توانند در انتخاب مدیرعامل دخالتی داشته باشند.

• به دست آوردن سهام غیرمدیریتی: خریداران در چنین شرایطی هیچ حقی حتی در انتخاب اعضای هیئت مدیره نیز نخواهند داشت.

انواع معاملات عمده در بورس

معاملات عمده را با توجه به زمان تسویه می‌توان در دو گروه عادی و شرایطی دسته‌بندی کرد.

در معاملات عمده عادی تمام امور مربوط به نقل و انتقال وجه معامله در سه روز کاری انجام می‌شود. اما در معاملات شرایطی بخشی از ثمن معامله خارج از مکانیزم بورس یا فرابورس پرداخت می‌شود. این مسئله در اطلاعیه عرضه عمده که فروشنده آن را برای عموم منتشر می‌کند، مشخص است.

حجم معاملات عمده

در تعریف معاملات عمده به حجم معاملات اشاره کردیم و گفتیم یک معامله در صورتی عمده است که در آن میزان سهم مذکور در مقایسه با میزان مشخصی از کل سهام شرکت بیشتر باشد. برای انجام معاملات عمده در بورس طبق قانون شرایطی وجود دارد:

• نخست آن‌که اگر ارزش سهام پایه مبلغی بیشتر از ۳ میلیارد ریال باشد، باید دست‌کم یک درصد از سهام پایه معامله شود تا به عنوان معاملات عمده در نظر گرفته شود. اگر هم ارزش آن کمتر یا مساوی ۳ میلیارد ریال باشد، باید پنج درصد از میزان سهام پایه معامله شود.
• اگر شرکت مذکور در فرابورس پذیرفته شده باشد و سهام آن ارزشی بیش از ۱ میلیارد ریال داشته باشد، حداقل یک درصد از آن و اگر ارزش دارایی پایه کمتر یا مساوی با این میزان باشد، حداقل ۵ درصد از سهم باید معامله شود تا بتوان این دادوستد را در دسته معاملات عمده جای داد.

نکاتی در خصوص عرضه معاملات عمده

• بازار معاملات عمده مخصوص و مجزاست.
• کارگزار فروشنده برای عرضه سهام خود باید صبر کند تا حداقل سه دقیقه از زمان ثبت بهترین سفارش خرید بگذرد.
• در معاملات عمده در بورس، فروشنده باید یک شخص باشد. البته ممکن است بر اساس مقررات، کد تجمیع برای افراد صادر شده باشد. عرضه سهام نیز باید به صورت یک‌جا و از جانب یک کد معاملاتی مشخص باشد.
• کارگزار خریدار تنها مجاز است که در یک سفارش خرید حضور داشته باشد. یعنی نمی‌تواند در چندین سفارش و برای افراد و گروه‌های مختلف رقابت کند.
• در صورتی می‌توان معاملات عمده را انجام داد که نماد سهم در بازار عادی باز باشد.  

مراحل انجام معاملات عمده

• اسناد، مدارک و اطلاعات باید از طریق فروشنده به کارگزار فروشنده ارسال شود. سپس کارگزار موظف است آن‌ها را به سازمان بورس یا فرابورس تحویل دهد.

• سازمان بورس یا فرابورس باید اطلاعیه‌ای را مبنی بر تایید مدارک منتشر کند.

• سپس لازم است که سفارش‌های خرید و فروش به صورت جداگانه و در بازه‌های زمانی مشخص‌شده، در سامانه‌های معاملاتی ثبت شوند.

• چنان‌چه معامله به صورت شرایطی باشد، پس از مشخص شدن برنده رقابت، فروشنده باید مستندات تسویه خارج از پایاپای را به کارگزار خود ارائه کند. تحویل این مستندات باید حداکثر طی ۹ روز کاری آینده انجام شود.

تاثیر معاملات عمده بر قیمت سهم در تابلوی عادی

در این معاملات شرایط واگذاری و هم‌چنین ارزش پایه سهام بسیار حائز اهمیت است. چنان‌چه ارزش پایه برای عرضه، با ارزش روز تابلو بسیار متفاوت باشد (حداقل ۴۰ درصد) و عمل واگذاری هم نقدی صورت گیرد، در این صورت می‌توان گفت که این مسئله یک سیگنال مثبت برای نماد مذکور تلقی می‌شود.

جمع‌بندی

معاملات عمده در بورس به دسته‌ای از معاملات اطلاق می‌شود که تعداد سهامی که طی آن دادوستد می‌شود بیشتر از درصد معلومی از کل سهام باشد. همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، شیوه انجام این معاملات بسیار حائز اهمیت است. چرا که در برخی از موارد موجب می‌شود که سهام‌داران راهبردی وارد مجموعه‌ها و یا ترکیب هیئت‌مدیره شرکت‌ها شوند. چنین مسئله‌ای در نحوه مدیریت شرکت‌ها در آینده تاثیر می‌گذارد.

اما از سوی دیگر معاملات عمده امکانی را فراهم می‌آورد که بتوان فروش را هم به صورت نقد و هم به صورت اقساط انجام داد. چنین مسئله‌ای موجب می‌شود که بخشی از سهام شرکت‌ها در اختیار کارآفرینان قرار گیرد. در نتیجه این امر به تسهیل در روند خصوصی‌سازی کمک شایانی خواهد کرد.