اقتصاد گیگ یا Gig economy چیست؟ بستری برای مشاغل کوتاه‌مدت، موقت و متعدد
بیشترمان روی این مسئله اتفاق نظر داریم که امنیت شغلی یکی از مهم‌ترین مسائلی است که اگر محقق نشود زندگی را مختل می‌کند. درست وقتی فکر می‌کنیم دیگر همه چیز درست است اتفاقی می افتد که فکرش را نمی‌کردیم. در روزهای همه‌گیری بیماری کرونا، بهتر فهمیدیم که محاسبات‌مان چقدر راحت می‌تواند غلط از آب در بیاید. خیلی‌ها بیکار شدند. خیلی‌ها درآمدشان کم شد. اما بعضی‌ها که جلوتر از زمان حرکت می‌کنند، زودتر دست به کار شدند و وارد دنیای گیگ شدند. آن‌ها به سراغ مشاغل کوتاه مدت و موقت رفتند و سعی کردند به جای یک کار تمام وقت، چند کار پاره وقت انجام دهند. توان تحلیل در این مقاله توضیح می‌دهد که اقتصاد گیگ یا Gig Economy چیست و مزایا و معایب و ویژگی های آن را هم بررسی می‌کند.
فهرست مطالب با دسترسی سریع
- اقتصاد گیگ (Gig Economy) چیست؟
- ویژگی های اقتصاد گیگ (Gig economy)
- آشنایی با اصول اقتصاد گیگ
- طبقه‌بندی نیروی کار اقتصاد گیگ
- دلایل رشد اقتصاد گیگ چیست؟
- مزایای اقتصاد گیگ
- معایب اقتصاد گیگ
- روش‌های موفقیت در اقتصاد گیگ
- پیش‌بینی رشد جهانی اقتصاد گیگ
- آمارهایی از اقتصاد گیگ
- گروه‌های سنی فعال در اقتصاد گیگ
- چند حوزه شغلی مهم در Gig Economy
- آیا اقتصاد گیگ به اقتصاد سنتی ضربه می‌زند؟
- جمع بندی
- سوالات متداول با پاسخ های کوتاه
اقتصاد گیگ (Gig Economy) چیست؟
مطابق معمول بهتر است اول از همه به چیستی اقتصاد گیگی بپردازیم تا بتوانیم پس از آن مسائل دیگر را هم پوشش بدهیم. اقتصاد گیگ به ساختاری برمی‌گردد که افراد در آن به سراغ مشاغل موقت و کوتاه مدت می‌روند. فعالان این اقتصاد آزادکار یا فریلنسر و حتی دورکار نامیده می‌شوند. این افراد ترجیح می‌دهند به جای حضور در یک اداره با ساعت کاری تمام وقت، شغل‌های پاره‌وقت را تجربه کنند.
پیمان‌کاری مستقل و آزادانه یکی از ارکان این اقتصاد است. در لغت‌نامه‌ی دانشگاه کمبریج، Gig Economy یک شیوه‌ی اشتغال‌زایی معرفی شده است که در آن افراد به جای آن که برای یک کارفرما کار کنند، مشاغل موقت انتخاب می‌کنند یا این که به چند شغل مجزا روی می‌آورند و برای هر یک دستمزدی جداگانه و متفاوت دریافت می‌کنند.
مطابق تحقیقات صورت‌گرفته، ۳۵٪ از نیروی کار در کشور آمریکا از طریق آزادکاری یا فریلنسری زندگی خود را می‌گذارنند. این تعداد نشان‌دهنده‌ی چیزی در حدود ۵۵ میلیون نفر است. لینکدین پیش‌تر پیش‌بینی کرده بود که این رقم تا سال ۲۰۲۰ به ۴۳٪ هم خواهد رسید.
وقتی برای خودتان کار می‌کنید ساعات کاری هم دست خودتان است. البته باز هم بستگی به شغلی دارد که انتخاب می‌کنید. این فقط یک مسئله‌ی کلی است که در اکثر مشاغل گیگ به چشم می‌خورد.
معنای کلمه گیگ
شاید بخواهید بدانید که معنای واژه‌ی گیگ در اقتصاد گیگ چیست. چند نظر در این باره وجود دارد اما بیشترین احتمال مربوط به گروه اجرای موسیقی یا Music Gig است که به اجرای موسیقی زنده اشاره دارد. اقتصاد گیگ هم می‌تواند مثل یک گروه موسیقی عمل کند. یعنی عده‌ای دور هم جمع می‌شوند تا پروژه‌ای را انجام بدهند و شاید بعد از آن پروژه دیگر اصلا هم‌دیگر را نبینند. یا حتی می‌شود طور دیگری هم تعبیر کرد. همان‌طوری که تماشاگران به تماشای یک اجرای موسیقی می‌روند و بعد از اتمام آن به خانه برمی‌گردند، کارمندان گیگ هم بعد از تمام شدن پروژه‌شان مثل همان تماشاگران صحنه را ترک می‌کنند.
عده‌ای می‌گویند شاید این کلمه مخففی باشد برای کلمه‌ی Engagement. عده‌ای دیگر معتقدند که این کلمه از لغت فرانسوی gigue گرفته شده به که به معنای رقصیدن است. دیگر اینکه این کلمات چه ارتباطی با اقتصاد گیگ دارند مسئله‌ای است که ممکن است هرکسی برداشت شخصی‌اش را از آن داشته باشد. مثلا Engagement می‌تواند به معنای درگیر شدن در کاری باشد که مشارکت افراد را در پروژه‌ها نشان می‌دهد.
ویژگی های اقتصاد گیگ (Gig economy)
- تکیه بر فناوری: اقتصاد گیگ با فناوری گره خورده است. بدون اینترنت بیشتر این مشاغل هم وجود نخواهند داشت. می‌توانید همین حالا در گوگل جستجو کنید و پلتفرم‌های ایرانی و خارجی را پیدا کنید که به عنوان ارتباط‌دهنده بین کارمند و کارفرما عمل می‌کنند.
- سیستم پرداخت توافقی: در این سیستم کارمندان پیمان‌کارهایی هستند که در توافق با کارفرما حقوق دریافت می‌کنند. پرداخت مالیات در این شرایط به عهده‌ی کارمند است.
- شیوه‌ی استخدام متفاوت: این مشاغل دائمی نیستند، پس شیوه‌ی استخدام آن‌ها هم متفاوت است. خیلی از مواقع اصلا کارمند و کارفرما هیچ ملاقات حضوری با هم ندارند.
- مدیریت زمان: یکی از مهم‌ترین ویژگی های اقتصاد گیگ که جزو مزایای آن نیز به شمار می‌رود این است که کارمندان گیگ معمولا می‌توانند زمان‌شان را خودشان تنظیم کنند. کارفرما از شما می‌خواهد یک پروژه را ظرف ۲۱ روز به او تحویل بدهید. حالا دیگر انتخابش با خود شماست که بخواهید هر روز چقدر کار کنید یا اصلا روزها بخوابید و شب‌ها کار کنید.
- عدم برخورداری از مزایا: فریلنسرها بیمه سلامت گروهی ندارند و حتی خبری از بیمه‌های بیکاری یا سرمایه‌گذاری بازنشستگی هم نیست. البته ممکن است در برخی از کشورها و یا برخی از کسب‌وکارها مزایایی مثل پوشش بیمه سلامت یا حساب‌های بازنشستگی مستقل و بیمه تصادف و مسئولیت در دسترس باشد.
اقتصاد گیگ را با نام‌های دیگری مانند اقتصاد آزادکار، نیروی کار چابک، اقتصاد اشتراکی و هم‌چنین نیروی کار مستقل نیز خطاب کنند.
آشنایی با اصول اقتصاد گیگ
اقتصاد گیگ را با چهار اصل مهم می‌شناسند. در ادامه می‌توانید این اصول را بخوانید:
- تنها علاقه شرط موفقیت نیست
- حرفهای باشید
- برون‌سپاری کنید
- همیشه نمی‌شود برنامه زمانی را کنترل کرد
اصل اول: علاقه تنها شرط موفقیت نیست
مهم‌ترین و اولین اصل اقتصاد گیگی این است که بفهمیم فقط نمی‌شود با علاقه کاری انجام داد. خیلی شنیده‌ایم که همه می‌گویند برو دنبال علاقه‌ات. ولی آیا فقط با علاقه می‌شود جواب گرفت؟ البته علاقه می‌تواند منجر به کسب مهارت هم بشود. اگر پشتکار داشته باشید و در کنار علاقه مهارت‌تان را هم تقویت کنید قطعا بهتر جواب می‌گیرید.
به جز این باید بتوانید ایده‌هایی را که در سرتان دارید اجرا کنید. باید قدرت شرح آن‌ها را داشته باشید تا دیگران هم به این کار جذب شوند. انگیزه هم فاکتور مهمی است که می‌تواند در Gig Economy کمک‌تان کند. پس علاقه، ایده‌پردازی، انگیزه و هنر ارائه‌ی ایده مواردی هستند که برای یک کارمند گیگ از نان شب هم واجب‌تر است.
اصل دوم: حرفهای باشید
فریلنسرها هر روز بیشتر و بیشتر می‌شوند. پس رقابت بین آن‌ها هم افزایش پیدا می‌کند. در چند سال اخیر بازار فریلنسرها داغ‌تر از قبل است و الان جایگاه بهتری نسبت به قبل دارند. اگر می‌خواهید در پروژه‌ای انتخاب‌تان کنند باید چیزی در چنته داشته باشید که بقیه ندارند. برگ برنده‌تان چیست؟ چه مهارتی دارید؟
به غیر از این نباید به کارفرما اجازه بدهید که فکر کند حالا که دارید در خانه کار می‌کنید کارتان اهمیت کمتری دارد. اگر کارتان آن‌قدر خوب باشد که کسی نتواند جایگزین‌تان شود، این کارفرماست که با خواسته‌های شما کنار می‌آید و سعی می‌کند همکاری را با شما ادامه بدهد.
اصل سوم: برون‌سپاری کنید
هوش و ذکاوت در این میان حرفهای زیادی برای گفتن دارد. اما این عنصر چه کاربری در اقتصاد گیگ دارد؟ اگر به اندازه‌ای باهوش باشید که بدانید یک دست صدا ندارد و همه‌ی کارها را خودتان نمی‌توانید انجام بدهید، موفق خواهید شد. اگر می‌خواهید یک برند لباس تاسیس کنید و خودتان فقط طراحی بلد باشید، پس چه کسی می‌خواهد لباس‌ها را بدوزد؟ نکند می‌خواهید چند سال زمان بگذارید تا دوخت و دوز را یاد بگیرید؟ اصلا نگوییم چند سال؛ بلکه چند ماه. بالاخره نیازمند مهارت و تجربه خواهید بود که این عناصر را تنها در قبال از دست دادن زمان به دست می‌آورید.
پس از افراد دیگر کمک می‌گیرید. کارهای‌تان را می‌دهید به خیاط‌هایی که بیرون از کارگاه و در خانه‌های خودشان هستند. نه فقط یک برند لباس بلکه هر کار دیگری به صورت تیمی معمولا بهتر جواب می‌دهد. توسعه‌ی کسب و کار در این شرایط خیلی زودتر رقم می‌خورد. به شرطی که آدم‌های درستی را انتخاب کنید. البته مشخص است که در آغاز راه نمی‌توانید با پنجاه نفر همکاری کنید. آرام آرام می‌توانید کارتان را پیش ببرید و وظایف مختلف را برون‌سپاری کنید.
اصل چهارم: همیشه نمی‌شود برنامه زمانی را کنترل کرد
خیلی از مواقع برنامه‌ریزی می‌کنیم و حتی با وجود پایبند بودن به آن باز هم عقب می‌مانیم.اگر مطمئن باشید که طبق برنامه پیش رفته‌اید و این عقب افتادن دلایل دیگری دارد که از قبل فکرش را نکرده بودید جای نگرانی نیست. بلکه باید از این موارد درس بگیرید و برنامه‌تان رابهتر تخمین بزنید. نکته اینجاست که باید بپذیریم نمی‌شود همیشه هم زمان را کنترل و مدیریت کرد. معمولا اتفاق می‌افتد که تخمین برای تحویل پروژه‌ها اشتباه از آب در می‌آید.
به غیر از این درست است که در اقتصاد گیگی زمان دست خودتان است اما همیشه هم این‌طور نیست. بعضی مواقع مجبورید بر خلاف میل‌تان و برای تحویل یک پروژه، حتی در روزهای تعطیل هم کار کنید. این هم همیشه باید گوشه‌ی ذهن‌تان باشد که اگر پروژه‌ی فعلی‌تان را تمام کردید، حتما و لزوما پروژه‌ای جدید نخواهید گرفت. اگر خوب همه‌چیز را بررسی کنید و در تخمین‌های خودتان هم واقع‌بین باشید، می‌توانید در بیشتر مواقع از زمان جلو باشید.
طبقه‌بندی نیروی کار اقتصاد گیگ
می‌رسیم به کارمندان و کارکنان فعال در اقتصاد گیگ تا ببینیم ویژگی های آن‌ها چیست. البته خط‌کش گذاشتن و دسته‌بندی در اقتصادی که هیچ حد و مرزی ندارد کار عجیبی است! دسته‌بندی‌ها ممکن است متفاوت باشند و بر اساس معیارهای مختلف شکل گرفته باشند. می‌توانیم فعالان Gig Economy را از یک منظر این‌طور تقسیم‌بندی کنیم:
- کارگران مستقل: افرادی که خوداشتغال هستند، به صورت مستقل با سازمان‌ها کار می‌کنند و خودشان مدیر خودشان هستند.
- کارگران مشروط یا موقت: که شرکتی آن‌ها را استخدام می‌کند ولی در مقایسه با شیوه‌ی سنتی اشتغال، از مزایا و امنیت شغلی کمتری برخوردار هستند.
حالا بیایید یک دسته‌بندی دیگر را بررسی کنیم:
- فریلنسرها: برنامه‌نویس‌ها یا طراحان وب که معمولا به صورت پروژه‌ای یا ساعتی کار می‌کنند در این گروه قرار می‌گیرند. آن‌ها خودشان شغل‌شان را انتخاب می‌کنند و منبع اصلی درآمدشان هم همین مشاغل است.
- پیمانکاران مستقل: مثل کارمندان سنتی هستند ولی تفاوت‌شان این است که مستقل هستند.
- کاسبان موقت: این افراد به صورت قراردادی و موقت با شرکت‌ها همکاری می‌کنند. در واقع آن‌ها یک شغل اصلی دارند ولی براس کسب درآمد فعالیت‌های جانبی هم انجام می‌دهند.
- کارمندان فصلی: پیمانکاران مستقلی که در برهه‌هایی خاص کار می‌کنند.
- افرادی که مشکل مالی دارند: بعضی‌ها هم از روی ناچاری و در واقع برای تامین هزینه‌ها به اقتصاد گیگ رو می‌آورند.
دلایل رشد اقتصاد گیگ چیست؟
چندین سال قبل اصلا وضعیت مثل الان نبود. همه یا شغل آزاد داشتند؛ مثل همان رانندگان تاکسی، یا در اداره یا سازمانی استخدام بودند؛ یعنی همان اقتصاد سنتی. اما Gig Economy اول در جهان و بعد هم در ایران ظهور کرد. فکر می‌کنید دلایل رشد و استقبال از اقتصاد گیگ چیست؟ بیایید چند مورد مهم را با هم بخوانیم:
- رکود اقتصادی: وقتی سر و کله‌ی رکود اقتصادی پیدا می‌شود، اقتصاد گیگ هم جان می‌گیرد. در دوران رکود خیلی‌ها ورشکسته می‌شوند و کار و کاسبی افراد زیادی کساد می‌شود. نرخ بیکاری بالا می‌رود و افراد به جای مشغول شدن در کارهای دائمی، به کارهای پاره‌وقت و پروژه‌ای تمایل نشان می‌دهند.
- نیاز به منابع متعدد مالی و درآمدی: خیلی‌ها که شغل ثابت دارند، می‌خواهند حاشیه‌ی امنیت داشته باشند و برای روز مبادا هم کاری داشته باشند. به هر حال ممکن است هر لحظه شغل فعلی‌شان را از دست بدهند. پس به سراغ منابع درآمد دیگر می‌روند که خیال‌شان راحت شود.
- تحولات اقتصادی: نقش اینترنت که در زندگی‌ها پررنگ شد مشاغل گیگ هم ناخواسته یکی بعد از دیگری پیدایشان شد. سبک خرید آنلاین نسبت به گذشته خیلی بیشتر جا افتاده است و این مسئله به رشد فروشگاه‌های آنلاین دامن زده است.
- مسائل مالیاتی/ پرداختی: در بعضی از کشورها حق بیمه همگانی برای افراد خوداشتغال کمتر از کارمندان است. پس کارفرما هم دست به کار می‌شود و کارمندانش را به عنوان پیمانکاران مستقل معرفی می‌کند. نتیجه‌اش چیست؟ اینکه اقتصاد گیگ رشد می‌کند.
مزایای اقتصاد گیگ
حالا می‌خواهیم ببینیم مزایای اقتصاد گیگ برای کارمند و کارفرما چیست. در ادامه می‌توانید تعدادی از مهم‌ترین موارد را ببینید:
- انعطاف‌پذیری بالا
- موقعیت‌های شغلی متنوع
- کم شدن هزینه‌های کارمند و کارفرما
- سرعت تحویل خدمات و کالاها
- افزایش تعداد منابع درآمد
- رشد اشتغال
درست است که اقتصاد گیگ همیشه می‌تواند زنده باشد، اما در جریان بحران‌ها همیشه نقش پررنگ‌تری دارد و بار سنگینی را برای کاهش خسارات بحران به دوش می‌کشد. نمونه‌ی بارز آن رکود بزرگ در سال ۱۹۲۹ بود که در جریان این اتفاق، کشاورزان به طور موقت از مزرعه‌ای به مزرعه‌ی دیگر می‌رفتند تا بتوانند هزینه‌های ابتدایی‌شان را تامین کنند.
انعطاف‌پذیری بالا
انعطاف نه فقط برای کارفرما، که برای کارمندان و کارگران گیگ هم خوب است. مخصوصا اگر فریلنسر در جاهای دیگری هم کار می‌کند، می‌تواند برنامه‌اش را زمان‌بندی کند و در وقت‌های مرده‌اش هم پروژه‌ای را تکمیل کند. در حالی که در اقتصاد سنتی کارمندان با امضای قراردادی تعهد می‌دهند که تا پایان مدتی مشخص در آن موقعیت شغلی باقی بمانند.
در Gig Economy کارفرما و کسب و کارها می‌توانند تعداد زیادی نیروی پاره‌وقت را با تخصص‌های مختلف استخدام کنند که هر کدام ممکن است زمان کاری مختص خودش را داشته باشد. پس از این جهت کسب‌وکارها منعطف‌تر خواهند بود و بهتر می‌توانند در جایگاه‌های تخصصی افراد حرفهای را به کار بگیرند.
موقعیت‌های شغلی متنوع
کارمند می‌تواند برای چند جا کار کند و درآمد بیشتری به دست بیاورد. او قادر خواهد بود با کسب تجربه از طریق همین کارها، رزومه‌ای قوی برای خودش درست کند و عیار خودش را هم بالاتر ببرد. باز هم باید یادآوری کنیم که افرادی که شغل ثابت دارند هم به سراغ مشاغل گیگ می‌روند. چرا که به دنبال افزایش منابع درآمدشان هستند.
کم شدن هزینه‌های کارمند و کارفرما
در اقتصاد گیگ دیگر نیازی به پرداخت حقوق ثابت و مزایای ناشی از استخدام نیست. Gig Economy از این منظر برای مشاغلی که نمی‌توانند کارمندانی تمام وقت را استخدام کنند یک موقعیت فوق‌العاده ایجاد کرده است.
همان‌قدر که کارفرما در این شرایط از پرداختن هزینه‌هایی مثل عیدی و سنوات خلاص می‌شود، کارمند هم هزینه‌ی رفت و آمد نمی‌پردازد و به جز این می‌تواند کاری منعطف با درآمدی بهتر پیدا کند.
معمولا اگر یک کارمند پاره‌وقت و پروژه‌ای در شرکتی مشغول به کار شود، هزینه‌های استخدامش از استخدام یک کارمند تمام‌وقت و ثابت بسیار کمتر است.
بعضی از مواقع در شرکت‌ها جایگاه‌های شغلی موقتی به وجود می‌آید. در چنین شرایطی عقلانی نیست که کارفرما شخصی را به صورت ثابت استخدام کند. پس به سراغ نیروی کار گیگ می‌رود و از بین افرادی که در آن زمینه به صورت مستقل کار می‌کنند، گزینه‌ی موردنظرش را انتخاب می‌کند.
این مسئله جنبه‌ی دیگری هم دارد. مثلا یک استارتاپ که هنوز در ابتدای راه است منبع مالی خاصی ندارد که بخواهد هزینه‌های سنگین استخدام را بپردازد. به جای آن با افراد به صورت پروژه‌ای کار می‌کند که به‌صرفه‌تر است.
سرعت تحویل خدمات و کالا
وقتی برای انجام یک کار از چندین متخصص پاره‌وقت استفاده می‌کنید سرعت تحویل خدمات بالاتر می‌رود. مثلا اگر یک وب‌سایت دارید و با چند تولیدکننده‌ی محتوا به صورت فریلنسی همکاری می‌کنید سرعت کارتان بیشتر خواهد شد. هم‌چنین برای زمان‌بندی بهتر می‌توانید تقسیم کار کنید و به راحتی بخش‌های مختلف پروژه را به افراد مختلف بسپارید تا به صورت موازی کارها را پیش ببرند. نتیجه‌ی این مسئله افزایش سرعت خواهد بود.
افزایش تعداد منابع درآمد
این مسئله کاملا مشخص است. چون در اقتصاد گیگ زمان دست خودتان است، می‌توانید در چند شغل پاره‌وقت فعالیت کنید. اما در اقتصاد سنتی وقتی موظف هستید هشت ساعت از روز را برای شرکتی کار کنید، معمولا دیگر توانی برای‌تان نمی‌ماند که بخواهید در جای دیگری هم کار کنید. البته بعضی از افراد این کار را انجام می‌دهند ولی ظرفیت تعدد مشاغل و منابع درآمد در Gig Economy خیلی بالاتر است.
در این شرایط اگر یکی از شغل‌های خودتان را از دست بدهید، هنوز شغل دیگری خواهید داشت یا اینکه امیدوارید سریع‌تر مشغول به کار شوید. پیمانکاران مستقل از این منظر می‌توانند تا حدودی خیال خودشان را راحت کنند.
رشد اشتغال
در این مورد به خصوص باید از این زاویه به قضیه نگاه کنیم که اقتصاد گیگ از طریق حذف برخی محدودیت‌های زمانی و جغرافیایی به رشد اشتغال کمک می‌کند. این مسئله کاهش بیکاری را به دنبال دارد و بارها در دوران رکود اقتصادی باعث بهبود وضعیت شده است. باز هم بیماری کرونا را در ذهن‌تان بیاورید. درست است که این بیماری خیلی‌ها را بیکار کرد ولی از طرفی دیگر مشاغل گیگ را توسعه داد.
حذف برخی محدودیت‌ها
دورکاری یکی دیگر از مزایایی است که می‌تواند محدودیت‌های جغرافیایی را از بین ببرد. شاید شما تخصصی دارید که در شهر خودتان چندان کاربرد ندارد یا کار خوبی را در آن زمینه پیدا نمی‌کنید. دورکاری به شما اجازه می‌دهد بدون نیاز به رفت‌وآمد به محل کارتان، وظایف خودتان را انجام بدهید. این مسئله هم خودش به نوعی صرفه‌جویی در زمان خواهد بود. حتی دیگر در ترافیک هم وقت‌تان هدر نمی‌شود و نیازی به پرداخت هزینه‌های رفت و آمد هم نخواهید داشت.
معایب اقتصاد گیگ
قرار نیست گفته‌های پیشین را نقض کنیم. چرا که برخی از مزایای اقتصاد گیگ می‌توانند معایب آن هم باشند. ما تنها قصد داریم با چشمی باز و واقع‌بین، ببینیم معایب اقتصاد گیگ چیست. این‌طور بهتر می‌توانیم در مورد Gig Economy قضاوت کنیم. به هر طریق بهتر است آن روی سکه اقتصاد گیگی را هم ببینیم. درست است که این اقتصاد تحولی عظیم در کسب‌وکارها ایجاد کرده است، اما نمی‌توان از مشکلات آن چشم‌پوشی کرد. مشکلاتی مثل:
- هزینه‌هایی که به عهده‌ی کارمند است
- انزوا
- درآمدهای پایین
- نبود امنیت شغلی و وجود استرس
- انتقال ریسک از کارفرما به کارگر یا کارمند
- محرومیت از برخی مزایا
- نیاز به سرمایه اولیه
- کاهش تعهد کاری
- اختلال در روال عادی زندگی
هزینه‌هایی که به عهده‌ی کارمند است
وقتی قبول می‌کنید در Gig Economy به عنوان یک کارمند گیگ فعالیت کنید و پروژه‌ای کار کنید دیگر هزینه‌های تامین اجتماعی و مراقبت‌های بهداشتی را باید خودتان انجام بدهید و کارفرما نقشی در این زمینه ندارد. البته در مواردی حتی چنین مشاغلی هم مشمول این مزایا می‌شوند که استثنا هستند و کاری با آن‌ها نداریم.
انزوا
اگر از خیلی‌ها بپرسید بدترین عیب اقتصاد گیگ چیست ممکن است بگویند انزوا و دور ماندن از اجتماع. حضور در محیط کار و ارتباط مستقیم با همکاران می‌تواند هم در کیفیت و هم در روحیه‌ی افراد اثر بگذارد. در اقتصاد گیگ جلسات کاری به صورت آنلاین برگزار می‌شوند و حس جلسات حضوری را ندارند. حتی در برخی از موارد ممکن است شخص در اثر دور بودن زیاد از اجتماع، دچار افسردگی هم بشود. البته شاید دور بودن از محیط فیزیکی کار، یک نکته‌ی مثبت هم باشد. همه چیز بستگی به شخصیت شما دارد.
درآمدهای پایین
اگر دقت کرده باشید بیان مزایا و معایب اقتصاد گیگ در برخی موارد انسان را دچار تناقض می‌کند. مگر بالاتر نگفتیم که تعدد منابع درآمد می‌تواند منجر به افزایش حقوق کارمندان شود؟ بله درست است اما همیشه هم برای یک نفر مقدور نیست که بتواند این کار را انجام بدهد. منابع درآمد متعدد نیازمند زمان بیشتر است. مشخص است وقتی در روز بیشتر از ۱۲ ساعت کار می‌کنید درآمدتان بیشتر می‌شود. اما به چه قیمتی؟
کارگران گیگ با توجه به سطح شغلی‌شان درآمدهای متفاوتی دارند. یکی کارش تخصصی است و در حوزه‌ی خودش واقعا متبحر است. برای این شخص Gig Economy مثل بهشت است. ولی کسی که کاری معمولی را انجام می‌دهد که تخصص خاصی لازم ندارد، نه تنها دستمزد پایینی می‌گیرد بلکه اقتصاد گیگ برایش جهنمی ساخته است و او ترجیح می‌دهد همان شغل سنتی را با حقوق ثابت و بیمه و حق مسکن و این مزایا داشته باشد.
نبود امنیت شغلی و وجود استرس
گفتیم اگر حرفهای باشید کارفرما مجاب می‌شود شما را در کارتان ابقا کند. فرقی نمی‌کند دورکار هستید یا کارمند استخدامی. اگر کارتان آن‌قدر خوب باشد که نبودن‌تان به کسب و کار ضربه می‌زند، کارفرما سعی در حفظ ارتباط کاری با شما خواهد داشت. ولی مسئله‌ای که وجود دارد این است که در اقتصاد گیگی چیزی به نام قرارداد کاری معنای خاصی ندارد. پس کارفرما می‌تواند ناگهان تعدیل نیرو کند و عده‌ای را از کار برکنار کند. درست است که در مشاغل سنتی هم این اتفاق می‌افتد اما رابطه‌ی کارمند و کارفرما در آن شرایط می‌تواند از طریق مراجع قانونی دنبال شود
به غیر از این ممکن است فرد یک ماه کار داشته باشد و ماه دیگر نه. یا ممکن است کاری را از کارمند گیگ بخواهند که قبلا تجربه‌ی انجام آن را نداشته است. این موارد باعث افزایش فشار و استرس و آسیب‌های جسمی و روحی خواهد شد.
انتقال ریسک از کارفرما به کارگر
یک مسئله‌ی مهم در این اقتصاد این است که ریسک‌های موجود دیگر فقط متوجه صاحبان کسب‌وکارها نیستند. اولین ریسک هم این است که کارگران گیگ تضمینی برای حقوق آینده‌شان ندارند. شاید یک ماه نتوانند به هر دلیلی خیلی خوب کار کنند یا فرصت شغلی خوبی نصیب‌شان نشود.
به جز این شما وقتی به عنوان فریلنسر کار می‌کنید، دارید از وسایل خودتان استفاده می‌کنید. یعنی از کامپیوتر یا موبایل شخصی‌تان برای انجام کار استفاده می‌کنید. اگر این وسایل آسیب ببینند خودتان مسئول تعمیر آن‌ها هستید و کارفرما هزینه‌ای بابت آن‌ها نمی‌پردازد. چنین مسائلی کارگران گیگ را آسیب‌پذیر می‌کند.
محرومیت از برخی مزایا
اگر در اقتصاد گیگ از کارافتاده یا بازنشسته شوید تکلیف چیست؟ هیچ. نه بیمه‌ای دارید و نه حقوق بازنشستگی. نه حتی بن مسکن و سایر بن‌های تشویقی. مرخصی با حقوق هم در این اقتصاد معنا ندارد.
نیاز به سرمایه اولیه
وقتی کارمند گیگ هستید، هزینه‌ی اینترنت با خودتان است. نه تنها اینترنت که تمام هزینه‌های جانبی نیز به عهده‌ی خودتان است. پس این موارد سرمایه‌های اولیه‌ای هستند که برای شروع به آن‌ها نیاز دارید.
کاهش تعهد کاری
وقتی قراردادی در میان نیست، کارفرما و کارگر گیگ نمی‌توانند خیلی روی هم حساب کنند. همان‌قدر که ممکن است کارفرما عذر کارگر را بخواهد، کارگر هم می‌تواند در صورتی که از پروژه راضی نباشد، کار را نیمه‌کاره رها کند. تعهد کاری در این اقتصاد کاملا دوطرفه است و چیزی روی کاغذ نوشته نمی‌شود. میزان مطلوبیت طرفین از کاری که در حال انجام است می‌تواند درجه‌ی این تعهد را مشخص کند.
اختلال در روال عادی زندگی
فرض کنید یک دورکار هستید که می‌توانید هر ساعتی از شبانه‌روز کار کنید. ممکن است عادت کنید که روزها بخوابید و شب‌ها کار کنید. این مسئله زندگی و ساعات خواب‌تان را مختل می‌کند. یا مثلا ممکن است روزهای تعطیل هم پروژه بگیرید. پس دیگر چه وقتی برای تفریح یا استراحت باقی می‌ماند؟ این خاصیت Gig Economy است که به خودتان می‌آیید و می‌بینید ساعت‌هاست دارید روی پروژه‌ای کار می‌کنید و این وسط اصلا برای خودتان وقت نگذاشته‌اید.
دولت‌های مختلف در سراسر دنیا برای مشکلاتی که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم راهکارهایی در نظر گرفته‌اند. مثلا در آمریکا شرکت‌های بزرگ گیگ می‌توانند کارگران‌شان را در ردیف شغلی کارمند یا کارگر تعریف کنند. آن‌ها می‌توانند مرخصی با حقوق داشته باشند و یا حداقل دستمزدهایی برای آنان تعریف می‌شود تا معایب اقتصاد گیگ آزارشان ندهد.
روش‌های موفقیت در اقتصاد گیگ
خب حالا وقت آن رسیده است که ببینیم راهکارهای موفقیت و پیروزی در اقتصاد گیگ چیست. چطور می‌شود از این بستر استفاده کرد و سود برد. در ادامه چند راهکار مهم‌تر را توضیح داده‌ایم:
- بازار کار ویژه‌ی خودتان را پیدا کنید: با توجه به اینکه چه مهارت‌ها و البته چه نیازهایی دارید، بهترین بازار کار را پیدا کنید. قطعا باید به علاقه‌تان هم توجه کنید.
- از پلتفرم‌های فناوری استفاده کنید: وقتی توانستید راه‌تان را پیدا کنید، به سراغ پلتفرم‌های تعاملی بروید تا بتوانید با شرکت‌ها یا افراد دیگر آشنا شوید و کارتان را توسعه بدهید. با این کار دیگر لازم نیست خیلی برای تبلیغ کارتان زمان بگذارید و هزینه کنید.
- برنامه زمان‌بندی خودتان را تنظیم کنید: انعطاف‌پذیری یکی از مهم‌ترین مزایای اقتصاد گیگ است، اما باید بتوانید برنامه‌تان را طوری تنظیم کنید که هم ساعات کاری‌تان مشخص باشد و هم وقت‌های آزاد داشته باشید. قرار نیست صبح تا شب کار کنید. باید زمان خود را با مشاغلی که می‌توانید در آن‌ها فعالیت کنید مطابقت بدهید.
- مدیریت امور مالی با خودتان است: وقتی کارمند گیگ هستید، پس خودتان حساب‌دار خودتان خواهید بود. اگر هزینه‌ها و درآمدها را مدیریت نکنید، دیر یا زود ناچار به تغییر رویه‌تان خواهید شد.
- به هر فرصت شغلی به چشم یک شانس جدید نگاه کنید: وقتی با یک کارفرما کار می‌کنید و او از کارتان رضایت دارد، این مسئله باعث افزایش شانس شما در حیطه‌ی شغلی‌تان می‌شود. وقتی حسابی کاربلد شدید، آن‌وقت این بقیه هستند که به دنبال کار کردن با شما هستند. برآورده کردن انتظارات کارفرما یا فراتر رفتن از آن، باعث می‌شود بقیه هم دلشان بخواهد با شما همکاری کنند. پس هر فرصت شغلی می‌تواند به صورت پله‌ای، موقعیت‌های جدیدی را برای شما فراهم کند.
پیش‌بینی رشد جهانی اقتصاد گیگ
- پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا سال ۲۰۲۳، ۵۲٪ از کارمندان آمریکایی به کارگران مستقل تبدیل می‌شوند.
- تخمین زده شده است که تا سال ۲۰۲۷، تعداد فریلنسرها به عدد ۸۶.۵ میلیون نفر برسد.
- این‌طور گفته می‌شود که در کمتر از یک دهه، ۴۰٪ از آمریکایی‌ها کارگران فریلنسر خواهند بود.
- تا سال ۲۰۲۵، ۲۰ تا ۵۰٪ از افرادی که خدمات مشتریان را ارائه می‌کنند فریلنسر خواهند شد.
- بازار پلتفرم فریلنسری، تا سال ۲۰۲۶ ارزشی برابر با ۹,۱۹۲.۹ میلیون دلار خواهد داشت.
- تا انتهای سال ۲۰۲۳، درآمد شرکت اوبر از طریق اشتراک‌گذاری خودرو از ۳۵ میلیارد دلار فراتر خواهد کرد.
- در سال‌های پیش رو، ۸۰٪ از شرکت‌های بزرگ برای افزایش نیروی کار منعطف برنامه‌ریزی می‌کنند.
جدول زیر پیش‌بینی رشد اقتصاد گیگ را تا سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد.
آمارهایی از اقتصاد گیگ
پیدا کردن آمار دقیق از کارگران گیگ کار راحتی نیست ولی به هر طریق هر از گاهی آمارهایی از تعداد این افراد منتشر می‌شود. باید در نظر گرفت که در دو سال گذشته کرونا این اعداد و ارقام را به شکلی عجیب دستخوش تغییر کرده است. بد نیست به آمارهای زیر نگاهی بیندازید تا ببینید اقتصاد گیگی در دنیا در چه شرایطی به سر میبرد.
- در کشورهای در حال توسعه، استفاده از پلتفرم‌های اقتصاد گیگ تا میزان ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده است.
- آمارها نشان می‌دهد که کشور هند پنجمین بازار بزرگ Gig Economy را در سال ۲۰۲۱ داراست.
- در فاصله میان سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ اقتصاد گیگی در انگلستان دوبرابر شده است.
- در کانادا ۴۵ درصد از زنان ۱۸ تا ۲۴ ساله در پنج سال اخیر بخشی از کارگران گیگ را تشکیل داده‌اند.
- بر اساس گزارش‌ها، حدود ۸۵ درصد از کل کارگران اقتصاد گیگی درآمدی کمتر از ۵۰۰ دلار در ماه دارند.
- ۷۰ درصد از فریلنسرها برقراری تعادل بهتر بین کار و زندگی را دلیل مهمی برای روی آوردن به این اقتصاد عنوان می‌کنند.
- ۵۳ درصد از افراد بین ۱۸ تا ۲۹ سال در آمریکا از گوشی‌های خود برای به دست آوردن شغل استفاده می‌کنند. این در حالی است که بیش از ۷۰ درصد فریلنسرها مشاغل خود را از طریق وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های مربوطه به دست می‌آورند.
- آمارها از افزایش ۳۳ درصدی حقوق کارگران گیگی در سال ۲۰۲۰ خبر می‌دهند.
- در سال ۲۰۱۸ فریلنسرها چیزی در حدود ۱.۲۸ تریلیون دلار به Gig Economy افزودند.
- در سال ۲۰۱۹ بیش از ۵۰ درصد فریلنسرها در آمریکا در مقایسه با کارگران سنتی امنیت شغلی بیشتری را حس می‌کردند.
- به طور کلی پیش‌بینی می‌شود رشد اقتصاد گیگی سه‌برابر سریع‌تر از مشاغل سنتی باشد.
گروه‌های سنی فعال در اقتصاد گیگ
مشاغل گیگ در میان نسل‌های مختلف به دلایل متفاوتی انجام می‌شوند. هم‌چنین افراد مختلف ساعت‌های متفاوتی را مشغول به فعالیت در Gig Economy هستند. درآمدهای آنان نیز متفاوت خواهد بود.
مطالعاتی که در سال ۲۰۱۸ در آمریکا انجام شده است نشان می‌دهد که گروه سنی ۴۰ تا ۵۵ سال در این کشور زمان بیشتری را صرف انجام مشاغل گیگ می‌کنند. اما گروه سنی ۵۶ تا ۷۴ معمولا درآمد اندکی از این کار دارند. در حقیقت آن‌ها در تلاش‌اند در آخرین سال‌های اشتغال‌شان بتوانند که درآمدی اضافی به دست آورند.
۲۴ تا ۳۹ ساله‌ها نیز معمولا برای پرداختی‌های خود به مشاغل موقت و کوتاه‌مدت رو می‌آورند. این نسل در ازای ۲۶ ساعت در هفته چیزی حدود ۲۷,۵۰۰ دلار به دست می‌آورند. اما ۵۶ تا ۷۴ساله‌ها طی ۲۵ ساعت، ۴۳,۶۰۰ دلار درآمد در طی یک هفته دارند. البته چنین آماری در کشورهای مختلف متفاوت خواهد بود و این امر بستگی به جامعه آماری هدف و هم‌چنین شرایط حاکم بر آن جامعه دارد.
چند حوزه شغلی مهم در Gig Economy
- تاکسی اینترنتی
- نویسندگی و تولید محتوا
- آموزش آنلاین
- خدمات تحویل (شامل کالا، دارو، غذا و …)
- خدمات اداری
- امور طراحی و گرافیکی
- خدمات حسابداری
- توسعه‌ی نرم‌افزار و برنامه‌نویسی
- دیجیتال مارکتینگ
- مدیریت پروژه
- مشاغل فعال در موقعیت‌های خاص (مشاغلی که در مراسمی مثل عروسی یا مهمانی وظایف مختلفی را به عهده می‌گیرند.)
آیا اقتصاد گیگ به اقتصاد سنتی ضربه می‌زند؟
بیایید کمی هم نیمه‌ی خالی لیوان را ببینیم. تاحالا هر چه گفتیم بیشتر مزیت اقتصاد گیگ بود و معایب آن را کمتر شرح دادیم. البته باز هم این مسئله به نظر افراد مختلف بستگی دارد. اگر از کسی که الان دارد در Gig Economy فعالیت می‌کند و درآمد بیشتری نسبت به اقتصاد سنتی دارد بپرسید که اقتصاد گیگی خوب است یا بد قطعا می‌گوید خوب است. اما اگر کسی نتواند در این اقتصاد فعالیت کند، انگشت اتهامش را به سمت آن نشانه می‌گیرد.
فارغ از این جهت‌گیری‌های متعصبانه و سیاه و سفیدنگری‌ها یک حقیقت آشکار را نمی‌توانیم کتمان کنیم. اگر اقتصاد گیگ به سمتی برود که اقتصاد سنتی را از میدان به در کند، شرایط وخیم می‌شود. مثال بارز این مسئله را می‌توانیم در تاکسی‌های اینترنتی ببینیم که موجب نارضایتی تاکسی‌های تلفنی و یا تاکسی‌های در سطح شهر شده‌اند. چرا که هم قیمت پایین‌تری دارند و هم دسترسی به آن‌ها راحت‌تر است. البته این حرف‌ها به این معنا نیست که تاکسی‌های اینترنتی بد هستند!
باید هر دو سمت قضیه را دید. تا به حال فکر کرده‌اید که چرا تاکسی‌های اینترنتی معمولا ارزان‌تر از همتایان سنتی خودشان هستند؟ صاحبان این مشاغل سعی در کاهش هزینه‌ها و افزایش مخاطبان‌شان دارند. به همین خاطر از دستمزد راننده‌ها کم می‌کنند. بعد از مدتی هم اگر راننده ناراضی باشد، او را به خانه‌اش می‌فرستند و یکی دیگر را جایگزینش می‌کنند. ترس از دست دادن همین شغل پاره‌وقت باعث می‌شود راننده‌های تاکسی‌های اینترنتی معمولا اعتراضی نکنند.
به طور کلی بهترین حالت این است که اقتصاد گیگ افسارگسیخته عمل نکند و مکمل اقتصاد سنتی باشد، نه رقیب آن.
جمع بندی
در شرایطی که دنیا با سرعت زیادی در حال تحول است، اقتصاد گیگ هم توانسته جای پای خودرا محکم کند. اقتصاد گیگ یا Gig Economy شکلی از اقتصاد است که در آن افراد به دنبال مشاغل کوتاه‌مدت و پاره‌وقت هستند. آن‌ها به صورت مستقل کار می‌کنند و از فعالیت‌های متعددشان درآمدهای جزئی به دست می‌آورند که در مجموع حتی می‌تواند از درآمد مشاغل استخدامی بالاتر باشد. فعالیت در اقتصاد گیگ معایبی دارد؛ مثل: ناپایداری درآمد، نبود امنیت شغلی، عدم بهره‌مندی از مزایایی مثل بیمه، فشار کاری و استرس. در آن سمت مزایایی مثل انعطاف زمانی، تعدد منابع درآمد، رشد اشتغال، حذف محدودیت‌های جغرافیایی و کم شدن هزینه‌ها. اقتصاد گیگ را نمی‌توانیم سیاه یا سفید ببینیم. چرا که برای هر فرد با توجه به شرایطش ممکن است خوب یا بد باشد.
سوالات متداول با پاسخ های کوتاه
اقتصادی که در آن مشاغل به صورت کوتاه‌مدت و موقت هستند و افراد به صورت پروژه‌ای در این بستر فعالیت می‌کنند.
اقتصاد آزادکاری و فریلنسری، اقتصاد اشتراکی، نیروی کار مستقل، نیروی کار چابک.
فریلنسرها، کاسبان موقت، کارگران فصلی، افرادی که مشکل مالی دارند، پیمانکاران مستقل.
فناوری محور بوند، سیستم پرداخت توافقی، شیوه‌ی استخدام متفاوت، انعطاف‌پذیری بالا، نبود محدودیت‌های جغرافیایی.
مزایا: حذف محدودیت‌های جغرافیایی، انعطاف زمانی، تنوع شغلی، تعدد منابع درآمد، کاهش هزینه‌های رفت و آمد، سرعت تحویل خدمات، رشد اشتغال
معایب: تزلزل موقعیت شغلی، درآمدهای ناپایدار، انتقال ریسک از کارفرما به کارگر، انزوا، کاهش تعهد کاری، محرومیت از مزایای استخدام مثل بیمه، کاهش تعهد
رکود اقتصادی، مسائل مربوط به مالیات، تحولات اقتصادی، رشد فناوری.
طراحی، نویسندگی، تاکسی اینترنتی، آموزشی آنلاین، دیجیتال مارکتینگ، خدمات تحویل، خدمات مربوط به حسابداری
