خرید اعتباری سهام در بورس؛ وقتی کارگزار تامین مالی مشتری را به عهده می‌گیرد
بازار سرمایه همواره روش‌هایی را به منظور جذب افراد در پیش می‌گیرد. در همین راستا باید راه‌کارهایی مورداستفاده قرار گیرد که از جذابیت‌های لازم برای تشویق افراد به منظور سرمایه‌گذاری برخوردار باشد. خرید اعتباری سهام در بورس یکی از این شیوه‌های کاربردی است. اما منظور از خرید اعتباری سهام چیست؟ این شیوه روشی را بیان می‌کند که طی آن کارگزاران اعتبار لازم را برای خرید سهام به مشتریان اعطا می‌کنند. در واقع این قرارداد دوسویه است و هم منافع کارگزاران را پوشش می‌دهد و هم منافع سرمایه‌گذاران را. اکنون برای این‌که با این روش خرید بیشتر آشنا شویم، در ادامه این مقاله موارد و نکات لازم را در این خصوص بیان می‌کنیم.
خرید اعتباری سهام در بورس چیست؟
با همان توضیحاتی که در چند خط قبلی بیان شد، مشخص است که خرید اعتباری سهام یعنی چه. این روش یکی از شیوه‌های مهم خرید سهام در بازار سرمایه به شمار می‌رود. در این روش، کارگزاران یک قرارداد دوسویه با مشتریان خود تنظیم می‌کنند. مطابق این قرارداد، کارگزاری بخشی از مبلغ خرید سهام را به صورت اعتباری در اختیار مشتری قرار می‌دهد. سهامداران به این ترتیب می‌توانند سهام یک شرکت را به شیوه اعتباری از کارگزاری موردنظر خود خریداری کنند. در سمت دیگر کارگزار نیز در قراردادی که با بانک می‌بندد اعتبار موردنیاز را به کمک منابع موجود در آن بانک فراهم می‌کند.
در این قرارداد، بانک، کارگزار و مشتری به منافعی دست پیدا می‌کنند. کارگزاری و بانک مستقیما با هم در ارتباط هستند ولی سهام‌دار ارتباطی با بانک ندارد و تنها با کارگزار قرارداد دارد. پس می‌توان دریافت که خرید اعتباری سهام در کارگزاری، شامل دو بخش است؛ یکی ارتباط مشتری با کارگزار و دیگری ارتباط کارگزار با بانک.
افتتاح حساب به منظور خرید اعتباری سهام در بورس
برای آن‌که مشتریان بتوانند خرید اعتباری سهام در بورس را انجام دهند، ابتدا باید یک حساب اعتباری در کارگزاری موردنظر خود افتتاح کنند. حداقل‌هایی که باید در این حساب رعایت شود عبارت‌اند از:
- موجودی اولیه: این موجودی باید برابر با درصدی از قیمت خرید اوراق بهادار باشد که مشتری می‌خواهد آن را پرداخت کند. معمولا موجودی اولیه در این موارد، برابر با ۵۰ درصد است که لازم است سرمایه‌گذار این مبلغ را در حساب کارگزاری خود داشته باشد.
- حداقل موجودی: حداقل موجودی برابر با درصدی مشخص از ارزش اوراق بهاداری است که به شیوه اعتباری خریداری می‌شود. باید توجه داشت که سهم مشتری باید از حداقل موجودی بیشتر باشد. سهم مشتری برابر است با اختلاف ارزش بازار اوراق بهادار و میزان سهم کارگزار در خرید اعتباری. در بورس‌های مختلف معمولا حداقل موجودی چیزی بین ۲۵ تا ۴۰ درصد است و کارگزاران مطابق با قوانین داخلی چیزی در حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد را به عنوان حداقل موجودی درنظر می‌گیرند.
- اخطار افزایش موجودی: چنان‌چه ارزش اوراق بهادار کم شود، سهم مشتری هم کاهش پیدا می‌کند. اگر این کاهش موجب شود سهم مشتری کمتر از حداقل موجودی باشد، کارگزار اخطاریه افزایش موجودی را برای مشتری می‌فرستد. در پی این عمل لازم است که مشتری موجودی حساب خود را در کارگزاری افزایش دهد. حداقل میزان این افزایش باید برابر با میزان اختلاف سهم مشتری با حداقل موجودی به‌روز‌شده مطابق با قیمت جدید سهام مذکور باشد. پس از دریافت اخطار کسری موجودی باید ظرف سه روز کاری، کسری اعلامی را رفع کنید.
پس از این‌که اخطار افزایش موجودی به مشتری ارسال می‌شود، ممکن است یکی از سه حالت زیر اتفاق بیفتد:
- مشتری خودش اقدام به تامین وجه موردنیاز کند.
- کارگزار بخشی از اوراق بهاداری را که به صورت اعتباری خریداری کرده است، می‌فروشد. به این ترتیب می‌تواند وجه موردنظر را فراهم کند.
- مشتری اوراق بهادار دیگری را به صورت وثیقه نزد کارگزاری به امانت می‌گذارد.
مثال
برای آن‌که مسئله روشن‌تر شود در این بخش مثالی ارائه می‌کنیم. این‌گونه درنظر بگیرید که مشتری، به شیوه خرید اعتباری سهام در بورس مبلغ دو میلیون تومان سرمایه‌گذاری می‌کند. از این میزان، ۵۰ درصد مبلغ یعنی یک میلیون تومان را کارگزار تامین کرده است؛ به این ترتیب سهم مشتری به ۵۰۰ هزار تومان کاهش پیدا می‌کند. یعنی:
۵۰۰,۰۰۰ = ۱,۰۰۰,۰۰۰ – ۱,۵۰۰,۰۰۰
چنان‌چه حداقل موجودی معادل با ۲۵ درصد ارزش اوراق بهادار در نظر گرفته شده باشد، اخطاریه افزایش موجودی ارسال نمی‌شود؛ یعنی:
۳۷۵,۰۰۰ = ۱,۵۰۰,۰۰۰ * ۲۵٪
اما اگر کارگزار حداقل موجودی را برابر با ۴۰ درصد ارزش بازار در نظر گرفته باشد، اخطار افزایش موجودی به سرمایه‌گذار ارسال می‌شود:
۶۰۰,۰۰۰ = ۱,۵۰۰,۰۰۰ * ۴۰٪
در نتیجه مشتری موظف است که مبلغ ۱۰۰ هزار تومان دیگر واریز کند تا موجودی حسابش حداقل به ۶۰۰ هزار تومان برسد. در غیر این صورت کارگزار این اختیار را دارد که بخشی از اوراق بهادار وثیقه‌شده را بفروشد و حساب مشتری را تا میزان حداقل موجودی افزایش دهد.
شرایط دریافت اعتبار معاملاتی برای خرید اعتباری سهام
اعتبار در معاملات سهام بازار بورس، مسئله مهمی است که در دسته نیازهای سرمایه‌گذاران قرار دارد. کارگزاری‌ها می‌توانند این اعتبار را در قالب خدمات در اختیار مشتریان خود قرار دهند. اما دریافت اعتبار از کارگزاری شرایطی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- عقد قرارداد خرید اعتباری: برای دریافت اعتبار از کارگزاری‌ها، لازم است که یک قرارداد خرید اعتباری میان کارگزاری و مشتری منعقد شود.
- ارائه ضمانت: باید مطابق با قرارداد و دستورالعمل خرید اعتباری سهام در بورس، تضامین لازم را فراهم کنید. در مواد ۵ و ۶ دستورالعمل توضیحات لازم ارائه شده است.
- عدم تغییر کارگزاری ناظر ضامن بدهی: مشتری نمی‌تواند کارگزار ناظر خود را که ضامن بدهی است، تغییر دهد. هم‌چنین باید بدانید که کارگزار نمی‌تواند خرید اعتباری را برای مدیران، اعضای هیئت‌مدیره، کارمندان شرکت کارگزاری و هم‌چنین سایر اشخاص وابسته به آن‌ها و سهامداران شرکت کارگزاری و اشخاص وابسته به آن‌ها انجام دهد. تمام این موارد را می‌توانید در دستورالعمل خرید اعتباری سهام که بالاتر به آن اشاره شد، مطالعه کنید.
- تایید صلاحیت متقاضی خرید اعتباری با توجه به گردش حساب: کارگزاری‌ها تخصیص اعتبار را با توجه به گردش حساب ماهیانه مشتریان در نظر می‌گیرند. کمیته اعتبارات کارگزاری‌ها به صورت دورهای کنترل‌هایی را در این زمینه انجام می‌دهد و عملکرد مشتری را بررسی می‌کند. این موارد به منظور آن است که در خصوص تغییر یا ادامه این تخصیص اعتبار، تصمیم‌گیری‌های لازم اتخاذ شود. ممکن است با توجه به این مسئله، اعتبار برخی از مشتریان کم و یا حتی حذف شود. هم‌چنین کنترل‌های دورهای می‌تواند منجر به جلوگیری از ضرر و زیان مشتری هم بشود. به‌علاوه اگر در خرید اعتباری سهام در بورس زیانی به وجود آید، جبران این ضرر بر عهده سرمایه‌گذار است.
مزایای خرید اعتباری سهام در بورس چیست؟
حال که دریافتیم خرید اعتباری سهام در بورس چیست و چگونه انجام می‌شود، باید به مزایای آن هم اشاره‌ای داشته باشیم. قطعا این روش با مزایای زیادی همراه است که در ادامه به چند مورد مهم‌تر اشاره خواهیم کرد.
سرمایه‌گذاری اهرمی
اعطای اعتبار، امکان سرمایه‌گذاری اهرمی را برای مشارکت‌کنندگان فراهم می‌کند. با استفاده از این امکان، سرمایه‌گذاران بیشتری وارد بازار بورس خواهند شد و نقدینگی بیشتری در این بازار جریان می‌باید. با استفاده از این شیوه، سهامداران در این بازار می‌توانند متناسب با سابقه اعتباری و سبد سرمایه‌گذاری‌شان، میزان ریسک‌پذیری و هم‌چنین مبلغ سرمایه‌گذاری خود را افزایش دهند.
در بورس‌های بزرگی مانند بورس بازار نیویورک، کارگزاران دسته‌بندی‌هایی دارند. این کارگزاران می‌توانند معمولی، بزرگ یا خیلی بزرگ باشند. بدیهی است که هرچه رتبه کارگزاران بیشتر باشد، مزایا و خدمات‌شان نیز گسترش پیدا می‌کند. به عنوان مثال کارگزاران معمولی مانند آن‌چه در کشور ما درحال فعالیت هستند، تنها به خرید و فروش مشغول‌اند. اما کارگزاران بزرگ به امر تحلیل و مشاوره سهام نیز برای مشتریان خود می‌پردازند. در سمت دیگر کارگزاران خیلی بزرگ، در کنار این فعالیت‌ها، امکان خرید اعتباری سهام را در بورس از محل حساب خود برای مشتریان‌شان فراهم می‌کنند.
افزایش کارایی بازار
زمانی که توان خرید افزایش پیدا کند، طبیعتا تعداد سرمایه‌گذاران در این بازار نیز افزایش پیدا می‌کند. در نهایت شاهد افزایش کارایی بازار خواهیم بود. هم‌چنین باید به این مسئله هم توجه کرد که خرید اعتباری در بورس تنها به سهام مربوط نیست. بلکه می‌توان برای خرید سایر ابزارهای قابل‌معامله در بورس نیز از این امکان استفاده کرد.
کمک به نقدشوندگی و رونق بازار بورس
خرید اعتباری سهام در بورس را می‌توان مشابه اعطای وام از جانب کارگزاری به مشتریان دانست. چنین شرایطی عده بیشتری را به سرمایه‌گذاری در بورس ترغیب می‌کند و موجب می‌شود که نقدشوندگی بازار نیز افزایش پیدا کند. به این ترتیب بازار سرمایه نیز رونق چشم‌گیری به خود می‌بیند. تجربه‌های مثبتی در سراسر دنیا مشاهده شده است که نشان می‌دهد فواید خرید اعتباری سهام چیست. از جمله مهم‌ترین پیامدهای این شیوه خرید، جلب سرمایه‌گذاران جدید به این بازار است.
خرید اعتباری در عرضه‌های بلوکی
تامین مالی همواره یکی از مهم‌ترین مواردی است که روش‌های متعددی برای آن وجود دارد. تا این‌جا متوجه شدیم که خرید اعتباری سهام در بورس یکی از این شیوه‌های کاربردی است که بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. این امر با در نظر گرفتن شخصیت افرادی که از این روش استفاده می‌کنند و هم‌چنین با توجه به میزان ریسک‌پذیری و یا ریسک‌گریزی این افراد انجام می‌شود.
در عرضه‌های بلوکی که توسط سازمان خصوصی‌سازی انجام می‌شود، خرید سهام به صورت اعتباری انجام می‌شود. در این عرضه‌ها روال کار به این ترتیب است که معادل ۲۰ درصد از ارزش معامله به صورت نقدی و مابقی مبلغ طی چهار یا پنج سال از طریق اقساط قابل پرداخت است. به این ترتیب افراد می‌توانند بلوک مذکور را به شیوه اعتباری خریداری کنند.
شرکت‌های کارگزاری به این طریق و با توجه به توافق‌هایی که با سهام‌دار انجام داده‌اند می‌توانند مبالغی را به عنوان اعتبار در اختیار سهام‌دار بگذارند تا او بتواند خرید خود را انجام دهد. مطابق با قوانین موجود در سیستم بانکی، بانک‌ها این مبلغ را می‌توانند در قالب وام بپردازند. به این ترتیب کارگزاری در نقش یک نهاد واسط ایفای نقش می‌کند که رابطی میان خریدار سهام و بانک است.
خرید اعتباری عرضه اولیه
این روش یک شیوه بسیار جذاب برای خرید عرضه اولیه به‌ويژه برای سرمایه‌گذاران و افراد تازه‌وارد به بازار است. می‌دانیم که در معاملات آنلاین عرضه اولیه به شیوه بوک بیلدینگ انجام می‌شود. ابتدا یک بازه زمانی مشخص می‌شود که افراد در آن بازه اقدام به ثبت سفارش‌های خود می‌کنند. سپس قیمت و حداکثر تعداد سهام مجاز برای خرید نیز مشخص می‌شود.
با توجه به مبالغ عرضه اولیه و با در نظر گرفتن میزان گردش حساب فرد در کارگزاری‌های مختلف و مواردی از این دست، مبلغی تحت عنوان اعتبار به حساب کارگزاری فرد واریز می‌شود. واریز مبلغ پیش از شروع خرید عرضه اولیه انجام می‌شود و فرد می‌تواند با استفاده از این مبلغ، عرضه اولیه موردنظر خود را خریداری کند. شرایط بهره‌مندی از این روش، در کارگزاری‌های مختلف متفاوت است. برای آگاهی از آن‌ها لازم است با کارگزاری خود ارتباط برقرار کنید و راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید.
تزریق منابع جدید به بازار سرمایه
زمانی که بازار پررونق است خرید اعتباری سهام در بورس بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. چرا که می‌تواند موجب ورود منابع جدید به بازار شود. به این ترتیب که افراد می‌دانند در این شرایط بدون آن‌که هزینه‌ای برای خرید سهام بپردازند، سودی نیز به دست می‌آورند. با این تفاسیر طبیعی است که افراد بیشتری به استفاده از این شیوه متمایل می‌شوند و نقدینگی بیشتری به این بازار روانه می‌شود.
معایب خرید اعتباری سهام در بورس
اما به نظر شما عیب خرید اعتباری سهام چیست؟ چرا نمی‌توان از این روش به منظور تشویق عموم مردم برای ورود به بازارهای مالی استفاده کرد؟ از آن‌جا که شرکت‌های کارگزاری این شیوه را تنها برای مشتری‌های قابل اعتماد و بزرگ خود استفاده می‌کنند، نمی‌توان این روش را به عموم مردم تعمیم داد. در سمت دیگر بانک‌ها نیز میزان اعتبار مشخصی را به کارگزاری‌ها می‌پردازند که قطعا این میزان محدود است و نمی‌تواند تمام افراد را پوشش دهد. اگر بخواهیم از این روش به منظور جلب نظر مردم و تشویق آن‌ها برای ورود به بازارهای مالی استفاده کنیم، باید سازوکار و شیوه نوینی را به کار بندیم. به عنوان نمونه، سازمان خصوصی‌سازی می‌تواند در این رابطه سهام بلوکی را به صورت نقدی و هم‌چنین اقساط به عموم مردم عرضه کند.
زمان تسویه خرید اعتباری در بورس
مهم‌ترین سوالی که برای افراد در این خصوص مطرح می‌شود آن است که پس از دریافت اعتبار، تسویه مبلغ چه زمانی انجام می‌شود. نمی‌توان پاسخ مشخصی به این سوال داد. چرا که کارگزاری‌های مختلف با توجه به قوانین خود، شرایط متفاوتی را برای تسویه اعتبارات و زمان آن در نظر می‌گیرند. بنابراین این مسئله به قوانین کارگزاری‌ها مربوط است.
لازم است مجددا این مسئله را گوشزد کنیم که تخصیص اعتبار نیز در پی انعقاد قرارداد خرید اعتباری سهام در بورس میان مشتری و کارگزار صورت می‌گیرد. به این ترتیب اگر می‌خواهید بدانید کدام کارگزاری بیشترین اعتبار را می‌دهد باید گفت که این مسئله امری است که به قوانین داخلی کارگزاری‌ها مربوط است. مشخص است که با توجه به سیاست‌های متفاوت کارگزاری‌ها، ممکن است این مسئله در طی زمان‌های مختلف، دستخوش تغییر شود.
جمع‌بندی
خرید اعتباری سهام فرایندی است که طی آن، مشتری می‌تواند بدون پرداخت مبلغ کل مورد نیاز برای خرید سهام مد نظر خود، آن سهام را خریداری کند. این خرید به صورت قراردادی از یک سمت بین کارگزاری و مشتری و از سمت دیگر بین کارگزاری و بانک انجام می‌شود. به این ترتیب کارگزاری نقش واسطه را ایفا می‌کند. خرید اعتباری را می‌توان مانند دریافت وامی دانست که از جانب کارگزاری به مشتری اعطا می‌شود. خرید اعتباری سهام منوط به عقد قرارداد خرید اعتباری میان مشتری و کارگزاری است.
از جمله مزایایی که می‌توان برای این روش نام برد، باید به جذب سرمایه‌گذاران جدید اشاره کرد. زمانی که امکان خرید اعتباری سهام وجود داشته باشد، قطعا افراد بیشتری به سمت این بازار هدایت می‌شوند. در نتیجه نقدشوندگی و رونق بازار نیز افزایش می‌یابد. البته باید توجه داشت که استفاده از این روش خرید تنها برای افرادی ممکن است که صلاحیت آنان به تایید کارگزاری برسد.
