ارزش خالص دارایی (NAV)؛ معیار ارزندگی شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری
عقل سلیم حکم می‌کند که پیش از سرمایه‌گذاری یا خرید هر چیزی، ابتدا به ارزش واقعی آن دقت کنیم تا پولمان را دور نریزیم. در بازار سهام نیز پی بردن به ارزش واقعی شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مهم‌تر و البته کمی پیچیده‌تر است. ارزش خالص دارایی یا همان NAV عددی است که میزان خالص ارزش دارایی‌های یک شرکت و یا صندوق سرمایه‌گذاری را نشان می‌دهد. توجه به این عدد، به خصوص در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بسیار مهم است. بنابراین در این مطلب توضیح می‌دهیم که ارزش خالص دارایی در صندوق‌ها و هم‌چنین شرکتهای سرمایه‌گذاری چیست و نحوه محاسبه آن را نیز بیان می‌کنیم.
ارزش خالص دارایی (NAV) چیست؟
NAV از سرواژه‌های عبارت Net Asset Value گرفته شده است که در فارسی به معنای ارزش خالص دارایی است. این عدد، ارزش خالص دارایی‌های یک شرکت و یا صندوق سرمایه‌گذاری را نشان می‌دهد. به کمک این شاخص استاندارد می‌توان به مقایسه عملکرد شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری پرداخت. در حقیقت در ارزش‌یابی و دستیابی به ارزش دارایی‌های صندوق‌ها و شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار از این شاخص استفاده می‌شود.
نحوه محاسبه ارزش خالص دارایی
ارزش خالص دارایی نشان‌دهنده ارزش خالص یک صندوق یا شرکت سرمایه‌گذاری است. در محاسبه این ارزش، میزان دارایی‌ها و بدهی‌های مجموعه دخیل هستند. فرمول محاسبه این شاخص به این صورت است:
فرمول محاسبه ارزش خالص دارایی
بدهی‌ها – ارزش کل دارایی‌ها = NAV
نحوه محاسبه ارزش خالص دارایی به ازای هر سهم (NAVPS)
برای ارزش‌یابی هر واحد از صندوق یا سهام شرکتهای سرمایه‌گذاری، ارزش خالص دارایی به ازای هر سهم باید محاسبه شود. NAVPS مخفف عبارت Net Asset Value Per Share است. این میزان از تقسیم NAV بر تعداد واحدهای سهام حاصل می‌شود.
فرمول محاسبه ارزش خالص دارایی به ازای هر سهم
تعداد واحدهای سهام / NAVPS = NAV
سایر روش‌های محاسبه ارزش خالص دارایی
در شرکتهای سرمایه‌گذاری از روش‌های دیگری برای محاسبه NAV استفاده می‌شود. در ادامه به معرفی این روش‌ها می‌پردازیم.
روش اول
در این روش میزان NAV از مجموع سه مقدار زیر به دست می‌آید:
- ارزش افزوده سرمایه‌گذاری‌ها: اختلاف ارزش روز سرمایه‌گذاری و بهای تمام شده آن
- ارزش افزوده دارایی‌های غیرجاری: ارزش روز دارایی‌های غیرجاری منهای بهای تمام شده این دارایی‌ها
- سرمایه در گردش خالص: حاصل تفریق دارایی‌ها و بدهی‌های جاری
| ارزش افزوده سرمایه‌گذاری‌ها + ارزش افزوده دارایی‌های غیرجاری + سرمایه در گردش خالص = NAV |
روش دوم
در این روش مجموع ارزش روز دارایی‌های جاری، ارزش روز سرمایه‌گذاری‌ها و ارزش روز دارایی‌های غیرجاری محاسبه می‌شود. سپس ارزش روز بدهی‌ها از این میزان کم می‌شود.
| ارزش روز بدهی‌ها – (ارزش روز دارایی‌های جاری + ارزش روز سرمایه‌گذاری‌ها + ارزش روز دارایی‌های غیرجاری) = NAV |
روش سوم
اما مرسوم‌ترین روش برای محاسبه NAV در شرکتهای سرمایه‌گذاری همین روش سوم است. بر این اساس ارزش خالص دارایی برابر است با مجموع ارزش افزوده سرمایه‌گذاری‌ها و بهای تمام شده حقوق صاحبان سهام.
| بهای تمام شده حقوق صاحبان سهام + ارزش افزوده سرمایه‌گذاری‌ها = NAV |
بیشتر بخوانید
محاسبه NAV در صندوق‌های سرمایه‌گذاری
در ابتدا به این نکته اشاره کردیم که ارزش خالص دارایی (NAV) را می‌توان در دو حوزه مختلف بررسی کرد؛ یکی صندوق‌های سرمایه‌گذاری و دیگری شرکتهای سرمایه‌گذاری. در مطالب پیشین در مورد صندوق‌های سرمایه‌گذاری صحبت کرده‌ایم. سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها فرصتی مناسب برای کسب سود است. زمانی که افراد فرصت یا اطلاعات کافی ندارند، به این طریق می‌توانند قدم به بازار بورس بگذارند.
بیشتر بخوانید
اطلاع از مفهوم ارزش خالص دارایی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری امر مهمی است. زیرا افراد می‌توانند با توجه به این شاخص، عملکرد صندوق‌ها را بررسی کنند. ابتدا سرمایه‌گذار اقدام به خرید واحدهای صندوق می‌کند. از این رو در دارایی‌های صندوق سهیم خواهد شد. به همین دلیل لازم است که از ارزش دارایی‌های صندوق مطلع باشد. به خصوص که ارزش دارایی‌ها با در نظر گرفتن شرایط بازار مدام در حال تغییر و تحول است.
قسمتی از دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری به سهام شرکت‌ها مرتبط است. هم‌زمان با نوسان روزانه سهام این شرکت‌ها، دارایی صندوق نیز افزایش یا کاهش می‌باید. افزون بر این مسئله، سود تقسیم‌شده از جانب شرکت‌ها نیز به عنوان ورودی مالی صندوق در نظر گرفته می‌شود. از این رو ارزش دارایی‌ها و در پی آن ارزش واحدهای صندوق نیز افزایش پیدا می‌کند.
ارزش خالص هر واحد صندوق در پایان هر روز و با توجه به قیمت پایانی دارایی‌های آن محاسبه می‌شود. عدد به دست آمده در وب‌سایت اختصاصی صندوق منتشر می‌شود. گفتیم که با کم کردن میزان بدهی‌های صندوق از دارایی‌ها، می‌توان ارزش خالص کل دارایی‌های صندوق را محاسبه کرد. بدهی می‌تواند شامل بدهی به کارگزاری در راستای خرید سهام و یا بدهی به ارکان صندوق باشد.
با این تفاسیر، اگر نتیجه به دست آمده را بر تعداد کل واحدهای صندوق تقسیم کنیم، ارزش خالص هر واحد صندوق به دست می‌آید. بنابراین ارزش خالص دارایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری، ارزش سهام هر صندوق را نشان می‌دهد. آگاهی از این عدد موجب تسهیل در معاملات صندوق می‌شود. NAV هم‌چنین معیاری اساسی برای تصمیم‌گیری در راستای خرید واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود.
NAV صدور به چه معناست؟
این عدد به مبلغی گفته می‌شود که سرمایه‌گذاران برای خرید واحدهای جدید صندوق سرمایه‌گذاری می‌پردازند. این میزان کمی بیشتر از ارزش خالص هر واحد است. دلیل این اختلاف این است که مدیر صندوق باید هزینه‌ای را به عنوان کارمزد برای خرید اوراق بهادار جدید پرداخت کند. به منظور جلوگیری از تحمیل این مبلغ به سرمایه‌گذاران قدیمی، کارمزد تنها از سرمایه‌گذاران جدید دریافت می‌شود.
NAV ابطال چیست؟
پس از سرمایه‌گذاری ممکن است به پول نقد نیاز پیدا کنید. از همین رو شاید بخواهید واحدهای خریداری شده خود را به فروش رسانید. در این زمان قیمت واحدها بر اساس NAV ابطال محاسبه می‌شود. با کسر هزینه‌های مربوط به معامله از بهای فروش دارایی‌های صندوق، قیمت واحدها در زمان ابطال محاسبه می‌شود. این امر به آن معناست که کارمزد معاملات فروش در نظر گرفته می‌شود و پس از کسر از ارزش خالص هر واحد، مبلغ به دست آمده به فروشنده پرداخت می‌شود. با این تفاسیر NAV ابطال معمولا از NAV هر واحد کمتر یا برابر با آن است.
با توجه به آن‌چه گفته شد، در می‌یابیم که قیمت صدور و ابطال واحدها بر اساس NAV تعیین می‌شود. یعنی این دو قیمت با تغییرات ارزش خالص دارایی تغییر خواهند کرد. سرانجام سود یا زیان هر یک از سرمایه‌گذاران با توجه به تغییر ارزش واحدهای صندوق محاسبه می‌شود.
نکاتی در مورد NAV صندوق‌های سرمایه‌گذاری
- ارزش خالص هر واحد از صندوق در انتهای هر روز و بر اساس قیمت پایانی دارایی‌های آن محاسبه می‌شود.
- ملاک تعیین NAV صدور و ابطال هر یک از واحدهای سرمایه‌گذاری بر اساس ارزش خالص دارایی‌های صندوق در نخستین روز کاری پس از ثبت درخواست است.
- NAV صدور و ابطال یک واحد سرمایه‌گذاری از یک صندوق، در یک روز معین یکسان نیستند.
محاسبه NAV شرکتهای سرمایه‌گذاری و مشکلات آن
آیا می‌توان مانند صندوق‌ها، ارزش خالص دارایی شرکتهای سرمایه‌گذاری را نیز با محاسبه NAV هر سهم مشخص کرد؟ پاسخ این سوال منفی است. چرا که فعالیت‌های شرکتهای سرمایه‌گذاری در ایران به گونه‌ای است که با اهداف اصلی یک شرکت سرمایه‌گذاری تفاوت دارد. به همین دلیل نمی‌توان مقدار مشخصی برای هر سهم تعیین کرد. در ادامه می‌توانید چند مشکل عمده را هنگام محاسبه NAV مطالعه کنید.
- ماهیت برخی از شرکتهای سرمایه‌گذاری به گونه‌ای است که سرمایه در آن‌ها بلوکه یا ثابت است. به همین خاطر الزامی برای محاسبه و تعیین ارزش خالص دارایی به صورت روزانه وجود ندارد. البته این شرکت‌ها هر ماه صورت وضعیت پرتفوی سرمایه‌گذاری خود را منتشر می‌کنند.
- اغلب شرکتهای سرمایه‌گذاری در ایران، افزون بر شرکتهای بورسی، سهام شرکتهای غیر بورسی را هم نگهداری می‌کنند. به همین دلیل نمی‌توان ارزش خالص دارایی سهام را به صورت روزانه و دقیق محاسبه کرد.
- برخی از شرکت‌ها به صورت هلدینگ فعالیت می‌کنند. یعنی سهام دو یا چند مجموعه دیگر را دارند. همین امر موجب پیچیدگی در محاسبات ارزش دقیق سهام می‌شود.
- شرکتهای سرمایه‌گذاری علاوه بر دارایی‌های بورسی، دارایی‌های دیگری نیز دارند. این دارایی‌ها می‌توانند زمین، ساختمان و یا مجوزهای مختلف باشند. این موارد ممکن است تاثیر بیشتری در ارزش خالص دارایی سهام شرکت داشته باشد. از آن‌جا که در محاسبه NAV جایی برای چنین دارایی‌هایی نیست، پس محاسبه آن نیز ارزش ذاتی سهام را به درستی نشان نخواهد داد.
- شرکتهای سرمایه‌گذاری درآمدهای غیرعملیاتی نیز دارند. این درآمدها می‌توانند از طریق ارائه خدمات پیمانکاری، نظارتی، و پذیرش سمت‌های مختلف در انتشار اوراق حاصل شوند. مثلا تعهد پذیره نویسی باعث کسب سود می‌شود ولی این مسئله در محاسبه NAV در نظر گرفته نمی‌شود.
نکته: در بررسی‌ها و تخمین‌های مالی، خالص ارزش دارایی‌های شرکت سرمایه‌گذاری را نمی‌توان با اطلاع از NAV به شکلی دقیق دریافت.
محاسبه NAV با در نظر گرفتن تنوع شرکتهای سرمایه‌گذاری
مشکلاتی که در سطور قبلی به آن اشاره شد، موجب بروز اختلاف میان NAV و قیمت سهم می‌شود. یعنی NAV مندرج در صورت وضعیت پرتفوی سرمایه‌گذاری با قیمت سهم کمی تفاوت دارد.
با توجه به این مسائل، چند راهکار برای محاسبه NAV ارائه می‌شود:
راهکار اول
یکی از کارهایی که می‌توان ارائه کرد این است که سرمایه‌گذاری‌های شرکت را ارزش‌گذاری کنیم. در ادامه باید این رقم را با قیمت تمام شده در صورت‌های مالی شرکت مقایسه کنیم. اگر ارزش بازار بیش از بهای تمام شده سهم باشد، این مازاد ارزش باید در محاسبه ارزش خالص دارایی لحاظ شود. چرا که این میزان در زمان ارائه اطلاعات در ترازنامه پنهان مانده است. به این ترتیب محاسبه ارزش دارایی‌های یک شرکت به کمک این فرمول محاسبه می‌شود:
| حقوق صاحبان سهام + مازاد ارزش سرمايه‌گذاری نسبت به بهای تمام‌شده = NAV |
راهکار دوم
گفتیم که برخی از شرکتهای سرمایه‌گذاری فعالیت‌های خارج از بورس نیز دارند. هنگام محاسبه NAV این شرکت‌ها مشکلاتی به وجود می‌آید. علت این مشکلات نبود بازار منصفانه برای ارزش‌گذاری سرمایه‌گذاری است. برای رفع چنین مشکلی باید ارزش روز پرتفوی خارج از بورس را معادل بهای تمام‌شده آن‌ها در نظر گرفت.
راهکار سوم (با استقاده از نسبت قیمت به ارزش خالص دارایی)
نسبت‌های مالی علاوه بر مقیاس‌ناپذیر کردن اعداد و اندازه‌‌ها، امکان مقایسه را نیز فراهم می‌کنند. برای ارزیابی قیمت سهام شرکتهای سرمایه‌گذاری می‌توان از نسبت قیمت به ارزش خالص دارایی (P/NAV) استفاده کرد. از نقطه نظر علمی، چنین شاخصی در مقایسه با نسبت P/E از اعتبار بالاتری برخوردار است. چرا که سود (E) نشانگر ارزش شرکت است. طبق فرمول گوردن قیمت روز یک دارایی با استفاده از درآمدهای آتی آن محاسبه می‌شود. این در حالی است که NAV مستقیما نشان‌دهنده ارزش واقعی دارایی است. به عبارت دیگر اگر P/NAV برابر با عدد یک باشد، بیانگر تطابق میان قیمت جاری سهم و خالص ارزش‌های دارایی‌های در حال معامله شرکت است.
راهکار چهارم
ریز سرمایه‌گذاری‌ها (چه بورسی و چه خارج از بورس) در یک شرکت سرمایه‌گذاری از آخرین صورت وضعیت پرتفوی منتشره از جانب شرکت‌ها در سامانه کدال قابل دستیابی است. برای استخراج حقوق صاحبان سهام به آخرین صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای منتشرشده توسط شرکت‌ها مراجعه می‌شود.
بیشتر بخوانید
بعضی مواقع امکان دارد شاهد عدم تطابق در تاریخ آخرین ترازنامه منتشره و آخرین صورت وضعیت پرتفوی باشیم. در چنین شرایطی سودهای تقسیمی در فاصله این دو تاریخ منجر به کم شدن قیمت سهام شده ولی این میزان به سرفصل سود انباشته در ترازنامه اضافه نشده است. به همین دلیل هنگام محاسبات، سودهای تقسیمی محقق شده نیز منظور می‌شود.
در این میان باید به سرفصل ذخایر کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌ها توجه کرد. از آن‌جا که این ذخیره در ترازنامه، به عنوان عاملی برای کاهش دارایی محسوب می‌شود، در محاسبات مرتبط با NAV در نظر گرفته می‌شود.
بعد از محاسبه ارزش خالص دارایی‌های تعدیل شده، رقم به دست آمده تقسیم بر تعداد سهام شرکت می‌شود. سود نقدی و ذخایر کاهش ارزش نیز باید در دارایی‌های تعدیل‌شده منظور شود. به این صورت می‌توان NAV را محاسبه کرد.
شرکت‌هایی که در حال افزایش سرمایه هستند، باید تعداد سهام خود را به این شیوه محاسبه کنند:
| تعداد سهام شرکت = تعداد سهام آخرین سرمایه ثبت شده + تعداد سهام در حال انتشار |
مفروضات اصلی محاسبه ارزش خالص دارایی در شرکتهای سرمایه‌گذاری
با توجه به مطالب فوق، می‌توانیم فرض‌های اصلی محاسبه NAV را به صورت زیر بیان کنیم:
- هنگام محاسبه NAV، دارایی‌ها و بدهی‌های منظور شده از آخرین ترازنامه منتشره از سوی شرکت‌ها استخراج می‌شود.
- آخرین صورت وضعیت پرتفوی شرکت‌ها در سایت قابل دسترسی است. اطلاعات مربوط به پرتفوی شرکت بر اساس این صورت وضعیت مشخص می‌شود.
- در محاسبه ارزش روز پرتفوی بورسی قیمت پایانی روز لحاظ می‌شود.
- ارزش بازار پرتفوی غیربورسی معادل بهای تمام‌شده در نظر گرفته می‌شود.
- ممکن است مجمع عمومی عادی شرکتهای زیرمجموعه در فاصله میان تاریخ ترازنامه و تاریخ صورت‌وضعیت پرتفوی برگزار شده باشد. بنابراین در محاسبات، سود نقدی حاصل از سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها به عنوان سود نقدی محقق شده در نظر گرفته می‌شود. ذخیره کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌ها نیز باید به محاسبات اضافه شود.
- سود سرمایه‌گذاری‌هایی که مابین تاریخ ترازنامه و تاریخ صورت‌وضعیت پرتفوی حاصل شده باشد، در محاسبات لحاظ خواهد شد.
جمع‌بندی
ارزش خالص دارایی (NAV) مقداری است که کل خالص ارزش دارایی‌ها را نشان می‌دهد. این شاخص در صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شرکتهای سرمایه‌گذاری، اما به روش‌هایی جداگانه محاسبه می‌شود. NAV در صندوق‌های سرمایه‌گذاری از اهمیت فراوانی برخوردار است. هنگام سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها، NAV به عنوان یکی از مهم‌ترین ملاک‌های انتخاب در نظر گرفته می‌شود. به همین دلیل محاسبه آن به صورت روزانه و طی فرآیندی دقیق صورت می‌گیرد.
در شرکتهای سرمایه‌گذاری، ساختار فعالیتی به گونه‌ای است که محاسبه دقیق ارزش خالص دارایی میسر نیست. یعنی NAV نمی‌تواند به درستی بیانگر خالص ارزش دارایی‌های شرکت باشد. برای حل این مشکل راه‌حل‌هایی در این مطلب ارائه شد که با کمک آن‌ها می‌توان NAV را به طور نسبی در این شرکت‌ها محاسبه کرد.
