حق تقدم سهام چیست؟ چطور می‌توان آن را خرید و فروش یا تبدیل کرد؟

روش‌های افزایش سرمایه متفاوت‌اند و هر یک فرایندی مشخص دارند. اگر افزایش سرمایه از محل آورده نقدی انجام شود، سهامداران فعلی اولویت بالاتری برای شرکت در این فرایند دارند. یعنی شرکت این فرصت را اول در اختیار سرمایه‌داران فعلی‌اش قرار می‌دهد که در تامین سرمایه شرکت کنند. این اولویت در بازار بورس به حق تقدم سهام معروف است و اوراقی که در جریان این افزایش سرمایه منتشر می‌شوند نیز اوراق حق تقدم نامیده می‌شود. با مطالعه‌ی این مقاله از توان تحلیل خواهید فهیمد که منظور از حق تقدم استفاده نشده سهام چیست و چطور می‌توان آن را به سهم تبدیل کرد. هم‌چنین روش دریافت گواهینامه حق تقدم و نحوه خرید حق تقدم سهام عدالت هم که ممکن است سوال خیلی‌ها باشد، در این مقاله بررسی می‌شود.  

حق تقدم سهام چیست؟

برای اینکه بدانیم حق تقدم سهام چیست بهتر است اشاره‌ی کوتاهی به روش افزایش سرمایه از محل آورده‌ی نقدی داشته باشیم. وقتی شرکت‌ها نخواهند یا نتوانند از سود انباشته‌شان برای تامین وجوه استفاده کنند، برای تامین مالی این روش را انتخاب می‌کنند. آن‌ها برای این کار اقدام به انتشار ورقه‌های جدیدی به اسم حق تقدم سهام می‌کنند. این اوراق مثل دعوت‌نامه‌ای برای سهام‌داران فعلی می‌ماند و فرصتی مناسب برای آنان به شمار می‌رود. یعنی از سهامداران فعلی دعوت می‌شود که این اوراق را خریداری کنند و در ازای آن مبلغی را به شرکت واریز کنند. این مبالغ جمع می‌شوند و در نهایت شرکت سرمایه‌اش را از این طریق به دست می‌آورد.

اما واکنش سهامداران ممکن است به این اوراق متفاوت باشد. شاید فردی تمایل به شرکت در افزایش سرمایه نداشته باشد. در این صورت این دعوت‌نامه را رد می‌کند و نوبتش را به کسانی می‌فروشد که تاکنون سهامدار شرکت نبوده‌اند و مایل به خرید این اوراق هستند. در سمت دیگر اگر سهامداری بخواهد از این فرصت استفاده کند، با خرید این اوراق، تعداد سهامش را بیشتر می‌کند.

چرا حق تقدم سهام در بورس منتشر می‌شود؟

اما شرکت برای جلوگیری از این اتفاق و تعدیل شرایط، این اولویت را به شما می‌دهد که حق تقدم منتشر شده را خریداری کنید و درصد مالکیت خودتان را مثل قبل حفظ کنید. در مثالی که بیان کردیم، شما به اندازه‌ی ۳۵٪ از کل سهامی که داشته‌اید حق تقدم دریافت می‌کنید. یعنی ۳۵٪ از ۱۰,۰۰۰ سهم که می‌شود ۳,۵۰۰ سهم. پس در یک جمله اگر بخواهیم دلیل انتشار حق تقدم را بیان کنیم، باید بگوییم این اوراق به منظور ثابت ماندن درصد مالکیت سهامداران پس از افزایش سرمایه منتشر می‌شود.

چطور از حق تقدم سهام استفاده کنیم؟

وقتی افزایش سرمایه تصویب می‌شود، سهامداران باید فرمی را با نام گواهینامه حق تقدم دریافت کنند. حالا اگر سهامداری بخواهد درصد مالکیتش را حفظ کند به معنای آن است که می‌خواهد در فرایند افزایش سرمایه شرکت کند. پس لازم است این فرم را پر کند و برای شرکت بفرستد. این کار به منزله‌ی رضایت و موافقت سهامدار برای شرکت در افزایش سرمایه است. باید توجه کرد که مهلت پر کردن این فرم و ارسال آن به شرکت محدود است و در آگهی حق تقدم در سامانه جامع اطلاع‌رسانی ناشران (کدال) به آدرس https://www.codal.ir/ درج می‌شود. اما اگر سهامداری نخواهد در این فرایند شرکت کند، نیازی به پر کردن این فرم و ارسال آن به شرکت ندارد.

حق تقدم تنها سهام در شرایطی به سهامداران تعلق می‌گیرد که هنگام برگزاری مجمع عمومی فوق‌العاده سهامدار شرکت بود باشند.  

راهنمای تبدیل حق تقدم به سهم

اگر طی این مراحل هم سوال یا مشکلی برای‌تان پیش آمد می‌توانید با مراجعه به وب سایت شرکت و تماس با امور سهامداران سوالات و ابهامات خودتان را مطرح کنید.

چطور حق تقدم را بفروشیم؟

اما اگر نخواهید از حق تقدم خودتان استفاده کنید، باید آن را بفروشید. برای این کار می‌توانید حق تقدم خود را درست مثل سهام عادی در بورس معامله کنید. نماد حق تقدم پس از تصویب افزایش سرمایه به صورت خودکار در پورتفوی شما ظاهر می‌شود. مبلغی که از فروش حق تقدم عایدتان می‌شود معمولا همان مبلغ سهام عادی منهای ارزش اسمی آن (۱۰۰ تومان) است. یعنی اگر به عنوان مثال قیمت نماد اصلی ۴,۶۰۰ ریال باشد، قیمت حق تقدم آن ۳,۶۰۰ ریال خواهد بود. هرچند در برخی شرایط ممکن است این عدد متفاوت باشد.

به طور کلی خرید و فروش حق تقدم در طی مهلت دوماهه‌ای که شرکت از قبل مشخص کرده است در بازار بورس مجاز است. همان‌طور که شما می‌توانید حق تقدم خود را بفروشید، افرادی که از قبل سهامدار آن شرکت نبوده‌اند می‌توانند در این بازه‌ی دو ماهه اقدام به خرید اوراق حق تقدم کنند و پس از طی کردن مراحل منتظر تبدیل آن به سهم شوند.

ویژگی های حق تقدم

• نماد اوراق حق تقدم با نماد سهام معمولی فرق دارند و با اضافه شدن حرف «ح» در انتهای نماد اصلی مشخص می‌شود. مثلا شرکت خوارزمی با نماد وخارزم پس از افزایش سرمایه از محل آورده‌ نقدی، اوراق حق تقدم را با نماد وخارزمح منتشر کرد.
• ویژگی دیگری که می‌توان برای حق تقدم بیان کرد، دامنه نوسان آن است. دامنه نوسان قیمت سهام عادی ٪۵± است ولی این عدد در مورد حق تقدم برابر است با ٪۱۰±. همین مسئله نشان می‌دهد که ریسک خرید و فروش حق تقدم در مقایسه با سهام عادی بیشتر است. چون به عنوان مثال اگر نماد اصلی در یک روز ۱۰٪ نوسان داشته باشد، نوسان نماد حق تقدم می‌تواند برابر ۲۰٪ باشد. یعنی همان‌قدر که ممکن است سودتان بیشتر شود، امکان بیشتر شدن ضرر هم وجود دارد.
• مهلت استفاده از حق تقدم همان‌طور که بالاتر هم اشاره کردیم در اطلاعیه‌ی حق تقدم در سامانه کدال درج می‌شود. این زمان حداقل دو ماه است و ممکن است تمدید هم بشود. توجه کنید اگر در زمان افزایش سرمایه و تشکیل مجمع، سهامدار شرکت نباشید می‌توانید این اوراق را درست مانند سهام عادی و در زمان حراج حق تقدم استفاده نشده بخرید. در بخش بعد در مورد حق تقدم استفاده نشده توضیح داده‌ایم.

حق تقدم استفاده نشده چیست؟

به جز اشاره‌ای که ما در بخش قبلی به حق تقدم استفاده نشده کردیم، ممکن است این اصطلاح را قبلا هم شنیده باشید. این اصطلاح در مواردی به کار برده می‌شود که سهامدار نه مبلغ اسمی را پرداخت کرده است و نه حق تقدم خود را فروخته است. وقتی این اتفاق می‌افتد شرکت خودش دست به کار می‌شود و اوراق را از طریق آگهی و به شیوه‌ی حراج می‌فروشد. بعد از اینکه کارمزدها را کسر کرد، باقیمانده‌ی مبلغ را به حساب سهامدار واریز می‌کند.

البته رویکرد شرکت‌ها در واریز وجه حق تقدم استفاده نشده متفاوت است. مثلا ممکن است شرکتی به طور خودکار این مبلغ را واریز نکند و سهامدار باید خودش پیگیر باشد. یا اینکه شرکت بانکی را مشخص می‌کند و می‌گوید که سهامداران باید به آن بانک مراجعه کنند تا وجه خود را دریافت کنند. در این فرایند معمولا قیمت حق تقدم نزدیک به قیمت آخرین روزهای معامله نماد حق تقدم است. البته می‌تواند بیشتر یا کمتر از‌ آن هم باشد.

حق تقدم چه مزایایی دارد؟

حق تقدم هم برای شرکت‌ها و هم برای سهامداران مزایایی دارد که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

• مزایای سهامداران: وقتی سهام جدید منتشر می‌شود،‌ قیمت بازار سهام کم می‌شود. سهامداران می‌توانند از حق خریدشان استفاده کنند و از کاهش درصد مالکیت خود جلوگیری کنند. در واقع حق تقدم باعث می‌شود سهامداران فعلی بتوانند با همان تاثیر قبلی در تصمیم‌گیری‌های شرکت موثر واقع شوند.
• مزایای شرکت‌ها: وقتی قیمت سهام پس از انتشار حق تقدم کم می‌شود، تقاضا برای خرید سهام شرکت بیشتر و بیشتر می‌شود. این مسئله باعث جذب شدن سرمایه‌ی زیادی به شرکت می‌شود. هم‌چنین ظرفیت استقراض شرکت پس از انتشار حق تقدم بیشتر می‌شود. البته شاید مهم‌ترین مزیت این روش برای شرکت‌ها این است که تامین مالی با کمک انتشار حق تقدم هزینه‌ی کمتری نسبت به فروش سهام عادی دارد.

معایب و ریسک های حق تقدم استفاده نشده چیست؟

• نداشتن حق انتخاب در قیمت فروش: در مواقعی که سهامدار از حق تقدم استفاده نمی‌کند، شرکت با در نظر گرفتن تابلوی روز بازار عملیات فروش را انجام می‌دهد. البته نمی‌توان این مسئله را عیب به حساب آورد. چرا که شرکت معمولا قیمت مناسبی را برای این کار در نظر می‌گیرد. همچنین سهامدار خودش هیچ اقدامی در طی بازه‌ی دو ماهه انجام داده است و اگر متضرر شود خودش مسئول است.
• الزام به پرداخت ارزش اسمی هر سهم: بسیاری از سهامداران بدون اطلاع از  روال حق تقدم، این اوراق را در دوره‌ی حراج خریداری می‌کنند. اما معمولا نمی‌دانند که علاوه بر مبلغ اصلی باید به ازای هر سهم مبلغ ۱۰۰۰ ریال را نیز پرداخت کنند. مثلا قیمت اوراق حق تقدم ۳۰۰ تومان است و آن‌ها گمان می‌کنند به ازای هر ورق باید ۳۰۰ تومان پرداخت کنند. در حالیکه مبلغ نهایی به دلیل اضافه شدن ارزش اسمی هر ورقه سهام بیشتر خواهد شد.
• عدم نقدشوندگی قبل از تبدیل به سهام: امکان فروش اوراق حق تقدم استفاده نشده بلافاصله پس از خرید وجود ندارد. سهامدار باید بداند که تا زمان ثبت افزایش سرمایه در پرتفوی نمی‌تواند این اوراق را بفروشد. بلکه باید مدتی صبر کند تا اوراق حق تقدم به سهم تبدیل شود و پس از آن می‌تواند دارایی خود را بفروشد.
• وابستگی قیمت به شرایط بازار: ممکن است سهامداران نه اوراق خود را بفروشند و نه مبلغ اسمی را واریز کنند. آن‌ها این کار را می‌کنند تا شرکت به طور خودکار اوراق‌شان را در قالب حق تقدم استفاده نشده بفروشد و سود کنند. اگر بازار رو به رشد باشد این کار می‌تواند سودآور باشد و سهامداران به هدف خودشان می‌رسند. یعنی قیمت فروش در حراج، می‌تواند بالاتر از قیمت خرید اوراق باشد. اما اگر بازار روند نزولی داشته باشد و میانگین قیمت فروش در حراج کمتر از قیمت خرید باشد، سهامدار متضرر خواهد شد.

مثالی از حق تقدم در بورس ایران

حالا وقت آن رسیده است تا نمادی از بازار بورس را با هم بررسی کنیم و آنچه را که تاکنون گفتیم در مورد‌ آن پیاده کنیم. به سراغ شرکت داروسازی ابوریحان می‌رویم که نماد آن در بورس دابور است. حق تقدم آن نیز با نماد دابورح در بازار منتشر شد. در سامانه‌ کدال می‌توانید اطلاعیه‌های مربوط به حق تقدم را همان‌طور که در بالا به آن اشاره شد مشاهده کنید. در آن مثال دیدیم که مهلت استفاده از حق تقدم نماد دابور تا ۱۷ مهر سال ۱۴۰۰ بوده است. حالا بیایید سری هم به تابلوی نماد دابورح بزنیم.

می‌بینید که سهم پس از اتمام مهلت بسته شده است. اما در تاریخ ۴ دی ۱۴۰۰ مجددا به مدت یک هفته معامله شده است. این بازه‌ی زمانی به فروش حق تقدم استفاده نشده مربوط است. هم‌چنین در سامانه‌ کدال نتایج حاصل از فروش حق تقدم استفاده نشده هم قابل مشاهده است. در تصویر زیر می‌توانید نمونه‌ای از این اطلاعیه را ببینید.

چرا حق تقدم سهام عدالت صفر است؟

پس از آزادسازی سهام عدالت سوالات بسیاری برای سهامداران به وجود آمد. در میان این سوال‌ها یک سوال مهم در مورد حق تقدم هم به چشم می‌خورد که به صفر بودن حق تقدم سهام عدالت مربوط بود. سخنگوی طرح آزادسازی سهام عدالت در این باره توضیح داد که این مسئله به آن دلیل است که شرایط استفاده از حق تقدم در زمان سررسید اعلام می‌شود. به همین خاطر است که تا آن زمان این اوراق با عدد صفر در پرتفوی نشان داده می‌شوند.

جمع بندی

زمانی که شرکت‌ها از محل آورده‌ی نقدی اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند در واقع به دنبال جمع‌آوری سرمایه از طریق مبالغ نقدی سهامداران هستند. بعد از افزایش سرمایه، میزان سهام شرکت‌ها افزایش پیدا می‌کند. به همین خاطر درصد مالکیت سهامداران کم می‌شود. برای جلوگیری از کاهش درصد مالکیت، شرکت اقدام به صدور اوراق حق تقدم می‌کند. این اوراق به سهامداران فعلی این اجازه را می‌دهد تا با پرداخت ارزش اسمی هر ورقه معادل ۱۰۰ تومان، درصد مالکیت خود را حفظ کنند. اما ممکن است سهامداران تمایلی به این کار نداشته باشند و حق تقدم خود را از طریق بازار بورس به فروش برسانند. برای این کار معمولا یک بازه‌ی دوماهه مشخص می‌شود. اگر سهامدار هیچ اقدامی در این دو ماه انجام ندهد، شرکت خودش اقدام به فروش این اوراق (با نام حق تقدم استفاده نشده) می‌کند.

سوالات متداول با پاسخ‌های کوتاه