اوراق گواهی اعتبار مولد یا گام چیست؟ تامین مالی بدون افزایش نقدینگی

تامین مالی مسئله‌ای است که شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی بسیاری با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. هر یک از صاحبان مشاغل در پی روشی هستند تا نیازهای مالی خود را به منظور پیگیری و اجرایی کردن اهداف‌شان تامین کنند. بازار بورس یکی از بسترهایی است که این افراد می‌توانند منابع مالی خود را به طرق گوناگون از طریق آن تامین کنند. در راستای همین اهداف بود که چند سال پیش بانک مرکزی تصمیم به اعطای تسهیلات از طریق اوراق بهادار گام کرد. در این مطلب ضمن توضیح کامل اوراق گواهی اعتبار مولد یا گام، به این می‌پردازیم که مزایا و ویژگی‌های این اوراق چیست.

• اوراق گواهی اعتبار مولد گام چیست؟
• مزایای گواهی اعتبار مولد چیست؟
• نقش شرکت‌ها و آژانس‌های اعتباری در اعطای اوراق گواهی اعتبار مولد چیست؟
• جزئیات طرح گام بانک مرکزی به منظور اعطای تسهیلات
• فرایند انتشار اوراق گام چگونه است؟
• سازوکار اوراق گواهی اعتبار مولد چیست؟
• ویژگی‌های اوراق گواهی اعتبار مولد گام چیست؟
• مدیریت ریسک نکول
• جمع‌بندی
• سوالات متداول با پاسخ‌های کوتاه

اوراق گواهی اعتبار مولد گام چیست؟

رشد اقتصادی در هر کشور مسئله مهمی است که پرداختن به آن امری ضروری است. اوراق بهادار گام طرحی است که در راستای همین هدف اجرا شده است. بر اساس این طرح، بخش خصوصی می‌تواند به امر تولید کمک کند. این اوراق ضمانت بانک‌های کشور را به همراه دارند؛ یعنی بانک‌های خصوصی به حمایت تولیدکنندگان خواهند پرداخت و این مسئله موجب آسایش خاطر فعالان بخش تولید خواهد شد.

گواهی اعتبار مولد اعتباری شش‌ماهه دارد. اما بانک این گواهی را تنها به مشتریانی اختصاص می‌دهد که تاییدشان کرده باشد. این گواهی قابل انتقال هستند و آن‌ها را می‌توان در بازار بورس معامله کرد. اما معیار شناسایی و تایید مشتریان به منظور اعطای اوراق گواهی اعتبار مولد چیست؟

برای انجام این کار بانک به رتبه‌بندی‌های اعتباری که از طریق آژانس‌های اعتبارسنجی به دست می‌آورد استناد می‌کند. این آژانس‌ها می‌توانند مشتریان قابل اعتماد را رده‌بندی کنند و بانک‌ها با توجه به این فهرست اقدام به اعطای اعتبار کنند. نمره‌های بیشتر در این فهرست به منزله اطمینان بیشتر از مشتریان است. در نتیجه این اوراق در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که به لحاظ اعتبار و اطمینان در رده بالایی قرار دارند.

صندوق‌های با درآمد ثابت در دسته مخاطبان اصلی این اوراق قرار دارند. این صندوق‌ها می‌توانند اوراق بهادار گام را به صورت عمده نیز خریداری کنند. چنا‌ن‌چه بانک‌های قرض‌الحسنه و یا شرکت‌های بیمه منابع مازاد در اختیار داشته باشند، می‌توانند خرید این اوراق را در دستور کار خود قرار دهند.

مزایای گواهی اعتبار مولد چیست؟

مزایای اوراق بهادار گام را می‌توان از دو وجه مورد بررسی قرار داد. در درجه نخست اعطای چنین اعتباراتی برای کشور مفید است. نکته قابل توجه این است که این تسهیلات موجب ایجاد نقدینگی نمی‌شود اما به رونق تولید و کسب‌وکارها کمک می‌کند. زمانی که چرخ کارخانه‌ها و خط تولید کارگاه‌ها بچرخد، نرخ اشتغال افزایش پیدا می‌کند. کاهش بیکاری همواره یکی از اهداف مهمی است که دولت‌ها به دنبال آن هستند.

گواهی اعتبار مولد در نهایت می‌تواند منجر به رشد و بهبود تولید داخلی شود. رشد تولید داخلی موجب پیشرفت اقتصاد و ارزش افزوده می‌شود. علاوه بر دولت، مشتریان نیز از این گواهی‌ها منتفع خواهند شد. این گواهی‌ها که مورد تضمین بانک مرکزی و سایر بانک‌های عامل است، می‌تواند هم‌چون سایر اوراق بهادار در بازار بورس دادوستد شود و برای معامله‌گران سودآوری داشته باشد.

مزیت دیگر اوراق بهادار گام هم این است که بانک‌محور نیستند. به همین دلیل این اوراق توانسته‌اند با رفع این مشکل، گام جدیدی را در راستای رشد اقتصادی بردارند. نتیجه آن که مردم بیشتر به سمت این اوراق جذب می‌شوند. این اوراق اساس تسویه مبادلاتی میان چند فعال اقتصادی را تشکیل می‌هند. در هر شرایطی می‌توان اوراق گام را به وجه نقد تبدیل کرد. البته دارنده اوراق می‌تواند صبر کند و در زمان سررسید با مراجعه به بانک آن‌ها را نقد کند. این ویژگی موجب کاهش ریسک نقدشوندگی می‌شود. ارزش اوراق به خاطر همین ویژگی بالا می‌رود و افراد زیادی از آن استقبال می‌کنند.

نقش شرکت‌ها و آژانس‌های اعتباری در اعطای اوراق گواهی اعتبار مولد چیست؟

از آن‌جا که بانک‌ها نمی‌توانند که چنین اعتباراتی را ندانسته و نشناخته در اختیار هر فردی بگذارند، به نهادهایی نیاز دارند که آن‌ها را در شناخت بهتر مشتریان کمک کنند. همین‌جاست که پای آژانس‌های اعتباری به عنوان عامل کمک‌کننده به ماجرا باز می‌شود. بانک‌ها به منظور کاهش ریسک اعتباری و مدیریت آن به خدمات این موسسات و آژانس‌ها روی می‌آورند.

فرض کنید بانک تسهیلات را به فردی اعطا کند که بدحساب است و به تسویه به‌موقع اعتقادی ندارد یا بدون اطمینان از نحوه استفاده از این تسهیلات، اوراق بهادار گام را در اختیار افراد غیرمطمئن بگذارد. آنچه در پی انجام چنین اقداماتی رخ خواهد داد، فقط و فقط متضرر شدن بانک است.

بدهی کمتر، از شانس بیشتر برای دریافت اوراق بهادار گام خبر می‌دهد.

اما شرکت‌های اعتبارسنجی به منظور تهیه رتبه‌بندی مشتریان دست به دامان بانک مرکزی می‌شوند. بانک مرکزی با مراجعه به سوابق بازپرداخت وام می‌تواند که وضعیت مشتریان را به لحاظ وقت‌شناسی در تسویه و یا تعداد چک‌های برگشتی بررسی کند. شرکت‌های اعتباری پس از دریافت چنین گزارش‌هایی، معیارهای دیگری را نیز مدنظر قرار می‌دهند. در نهایت فهرستی معتبر به منظور استفاده بانک‌ها در اختیار آنان قرار می‌دهند. گزارش اعتبار بانکی و بدهی بانکی هم می‌تواند در این میان کمک‌کننده باشد.

جزئیات طرح گام بانک مرکزی به منظور اعطای تسهیلات

طرح گام یک راهکار برای مقابله با تحریم‌هاست که به کاهش فشارهای اقتصادی می‌انجامد. این طرح نخستین بار در اواخر سال ۱۳۹۸ اجرایی شد. رئیس وقت بانک مرکزی در هنگام اجرای این طرح به حل مشکل سرمایه در گردش بنگاه‌ها اشاره کرد. با در نظر گرفتن این هدف، تولیدکنندگان و بانک‌ها به کمک این طرح با هم مرتبط می‌شوند و به جای استفاده از پول نقد به اوراق بهادار متوسل خواهند شد.

در آغاز چهار بانک ملی، ملت، تجارت و صادرات به سامانه گام متصل شدند و پس از آن بانک‌های دیگر هم‌چون پاسارگاد، سپه، مسکن، کشاورزی، رفاه کارگران، صنعت و معدن، توسعه صادرات ایران، توسعه تعاون، پارسیان و شرکت دولتی پست بانک نیز به این طرح پیوستند.

در واقع هر بانکی که از جانب بانک مرکزی به منظور حمایت از واحدهای تولیدی صلاحیت داشته باشد، می‌تواند در این طرح مشارکت کند. مطابق اطلاعاتی که در آغاز این طرح منتشر شد، منبع اولیه برای اوراق گواهی اعتبار مولد ۵۰ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود.

فرایند انتشار اوراق گام چگونه است؟

این اوراق به صورت یک‌شکل از جانب بانک‌هایی که تایید بانک مرکزی را دارند، منتشر می‌شوند. مثلا بانک ملی را در نظر بگیرید؛ اوراق منتشر شده توسط این بانک اوراق گام بانک ملی نام دارد و ضمانت کامل این اوراق بر عهده این بانک است. در این اوراق سرمایه‌گذاران کاری به ارتباط میان بانک صادرکننده و بانی ندارند.

نماد این اوراق از دو بخش تشکیل می‌شود که بخش اول با حرف «اگ» مشخص می‌شود و بخش دوم سررسید اوراق را بیان می‌کند. به عنوان مثال اگ۰۰۰۶۱۸  نمونه‌ای از نماد اوراق بهادار گام بانک تجارت است که سررسید آن در ششمین ماه سال یعنی شهریورماه است. در سایت بورس اوراق بهادار و از طریق این لینک، می‌توانید اطلاعات مربوط به این اوراق را مطالعه کنید.

سطح اعتبار بانک‌های صادرکننده، ارزش این اوراق را مشخص می‌کند. پس اوراق گام یک بانک دولتی که سرمایه بیشتری دارد نرخ پایین‌تری خواهد داشت. چون ریسک اعتباری آن کمتر است. منطقی است که اوراق بهادار گام منتشره از جانب یک بانک خصوصی با سرمایه پایین، با نرخ بالاتری همراه باشد. هرچند ممکن است فرایند عرضه و تقاضا موجب فاصله قیمت از ارزش ذاتی شود.

سازوکار اوراق گواهی اعتبار مولد چیست؟

تولیدکننده با مراجعه به بانک و با توجه به مواد خام موردنیازش، درخواست مبلغی از اوراق بهادار گام می‌کند. بانک نیز پس از انجام اعتبارسنجی و وضعیت واحد تولیدی، میزان اوراق مجازی را که می‌تواند به او ارائه کند، مشخص می‌کند.

پس از این‌ که میزان مجاز اوراق مشخص شد، تولیدکننده باید به سراغ یک فروشنده مواد اولیه برود و فاکتور خریدی از او دریافت کند و به بانک تحویل دهد. در ادامه این فرایند، اوراق صادر و به فروشنده تحویل داده می‌شود. به همین صورت تولیدکننده می‌تواند که مواد خام اولیه موردنیاز خود را تامین کند. تولیدکننده با در دست داشتن این اوراق تا مدتی معین که در سررسید آن درج شده است، می‌تواند مواد خام را تهیه کند. اگر هم تمایلی به این کار نداشته باشد، می‌تواند اوراق مذکور را در بازار بورس به فروش برساند. به این شکل بدون افزودن نقدینگی در چرخه تولید، هم تامین مالی و هم فعالیت بازار بورس مورد توجه قرار گرفته است.

گفتنی است که شرکت خدمات انفورماتیک با آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم برای اتصال بانک‌ها به سامانه گام، در اجرای این طرح نقش مهمی را ایفا می‌کند. به منظور آشنایی با دستورالعمل این اوراق، می‌توانید که «شیوه‌نامه اجرایی گواهی اعتبار مولد (اوراق گام) مصوب ۱۳۹۹/۰۳/۱۸ کمیسیون اعتباری بانک مرکزی و دستورالعمل پذیرش و معامالت اوراق گام مصوب ۱۳۹۹/۰۱/۱۷ هیأت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار» را از لینک زیر دانلود و مطالعه کنید:

ویژگی‌های اوراق گواهی اعتبار مولد گام چیست؟

مهم‌ترین ویژگی اوراق بهادار گام این است که بانک پرداخت مبلغ اسمی این اوراق را در سررسید تضمین می‌کند. این اوراق به شکل الکترونیک و در قطعات استانداردی با ارزش اسمی یک میلیون ریال و فاقد کوپن سود از جانب بانک‌های عامل منتشر می‌شوند. مشخصات این اوراق شامل موارد زیر می‌شود:

• تاریخ صدور
• تاریخ پذیرش در فرابورس
• تاریخ سررسید

تاریخ صدور نشان‌گر زمان صدور اوراق از جانب بانک صادرکننده است. هم‌چنین این مسئله بیان می‌کند که در چه تاریخی این اوراق به واحد تولیدی متقاضی منتقل شده‌اند. تاریخ پذیرش نیز زمانی را نشان می‌دهد که در آن این اوراق در فرابورس قابل معامله می‌شوند. این تاریخ برابر است با یک‌ششم زمان صدور اوراق تا سررسید آن‌ها. تاریخ سررسید نیز زمانی را نشان می‌دهد که در آن وجه به حساب دارنده نهایی اوراق واریز خواهد شد. تاریخ سررسیدها معمولا در آخرین روز کاری هر ماه خواهند بود.

اما از زمان صدور تا پذیرش در فرابورس این اوراق را می‌توان تنها در میان اعضای سامانه گام و بر اساس سازوکار این سیستم معامله کرد. پس از پذیرش در فرابورس، معاملات سامانه گام متوقف می‌شوند. در این مدت تنها راه معامله این اوراق از طریق فرابورس خواهد بود.

سررسید این اوراق کوتاه‌مدت است. به همین دلیل می‌توان آن‌ها را مشابه ابزارهای دیگر بازار پول دانست. چرا که ابزارهای تامین مالی در بازار سرمایه معمولا به صورت دوره‌های بلندمدت منتشر می‌شوند. به‌علاوه ضمانت این اوراق از جانب بانک نیز عامل دیگری است که این اوراق را در ابزارهای بازار پول قرار می‌دهد.

این اوراق همچنین قابلیت معاملات ثانویه دارند، نقدشونده هستند و از طریق بازار سرمایه تامین می‌شوند. این مسائل موجب می‌شود این اوراق در حوزه بازار سرمایه نیز جای داشته باشد.

مدیریت ریسک نکول

در این اوراق مدیریت ریسک نکول، ربطی به شرکت سپرده‌گذاری ندارد چرا که ضمانت این اوراق به عهده بانک ناشر است. پس شرکت‌ سپرده‌گذاری مرکزی اقدام خاصی انجام نمی‌دهد. ضمانت‌نامه بانکی بالاترین درجه از مدیریت ریسک نکول در معاملات اوراق گام است که به صورت کامل ریسک این اوراق را پوشش می‌دهد.

در واقع از آن جا که مدیریت این ریسک توسط کمیته اعتباری بانک‌ها و هم‌چنین بانک مرکزی انجام می‌شود، تدابیر لازم در این خصوص اندیشیده شده است. به عنوان مثال برای کاهش این ریسک، بانک مرکزی موارد زیر را مورد بررسی و توجه قرار می‌دهد:

• وضعیت کفایت سرمایه
• کنترل وثایق
• اخذ ضمانت
• شرایط ضمانت بانک‌ها

تمامی این موارد باید با سیستم بانکی کشور هم‌خوانی داشته باشند. به هر طریق، زمانی که نام بانک مرکزی با این اوراق گره خورده است، خیال سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان راحت خواهد بود.

اگر حتی سیستم بانکی نتواند که بازپرداخت اوراق را در سررسید انجام دهد، بانک مرکزی منابع لازم را (با عنوان اضافه‌برداشت و به شکل منابع خط اعتباری) برداشت می‌کند و در اختیار بانک‌ها قرار می‌دهد تا بازپرداخت انجام شود.

جمع‌بندی

اوراق گام که مخفف گواهی اعتبار مولد است، یک ابزار مالی جدید است که بانک مرکزی در پی کنترل تورم و افزایش رونق تولید و هم‌چنین حمایت از بخش غیرنفتی اقتصاد از این طرح رونمایی کرده است. در تامین مالی واحدهای تولیدی می‌توان روی این طرح حساب ویژه‌ای باز کرد. بانک‌های صادرکننده‌ی این اوراق، تضمین آن‌ها را به عهده دارند؛ مسئله‌ای که بر اعتبار این ابزار می‌افزاید. به کمک این اوراق می‌توان تسهیلات لازم را برای بنگاه‌های تولیدی از طریق نقل و انتقال در بازارهای مالی تامین کرد. تولیدکنندگان با فاکتور خرید مواد اولیه به سراغ بانک عامل می‌روند و درخواست انتشار این اوراق را به بانک ارائه می‌کنند. بانک نیز پس از بررسی موارد و اسناد لازم و مراجعه به آژانس‌های اعتبارسنجی، اعتبار تولیدکننده را بررسی و اوراق را به او اعطا می‌کند. افراد می‌توانند با این اوراق مواد اولیه را تهیه کنند یا آن را تا زمان سررسید نزد خود نگه دارند و در آن هنگام نقد کنند. این اوراق مزایای بسیاری دارند و موجب ایجاد پیوندی میان بازار پول و بازار سرمایه می‌شوند چرا که ویژگی‌های اوراق گواهی اعتبار مولد گام به ویژگی‌های ابزار موجود در این دو بازار شباهت دارد.

سوالات متداول با پاسخ‌های کوتاه