بازده دارایی یا ROA؛ میزان بهره‌مندی شرکت‌ها از دارایی‌های خود برای سودسازی
بخش عمده‌ی تحلیل بنیادی به بررسی نسبت‌های مالی مربوط است. نسبت‌هایی که تعدادشان کم هم نیست. اما از بین تمام آن‌ها برخی از نسبت‌ها هم‌چون EPS یا P/E بیش از بقیه حائزاهمیت هستند. در همین خصوص نسبتی دیگر را معرفی خواهیم کرد با نام نسبت بازده دارایی ها یا ROA که برای تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران حائز اهمیت است. این نسبت مالی نشان‌گر بازده کل دارایی‌های یک شرکت یا مجموعه است که بدون توجه به شیوه‌ی تامین مالی آن‌ها محاسبه می‌شود. در این نسبت مالی به دنبال آن هستیم تا متوجه شویم میزان سودآوری شرکت‌ها به نسبت دارایی‌هایی که در دست دارند چقدر است. اما اگر می‌خواهید بهتر درک کنید که منظور از بازده نرخ دارایی ها (ROA) چیست و فرمول آن چطور محاسبه می‌شود و این نسبت در چه مواردی کاربرد دارد، نگاهی به آن چه که در ادامه این آموزش از اخبار بورس آمده است بیندازید.
فهرست مطالب با دسترسی سریع
منظور از بازده دارایی چیست؟
بازده دارایی ها یا ROA (Return on Asset) به میزان سودآوری یک شرکت اشاره می‌کند؛ منتهی این سودآوری در گروی دارایی‌های آن شرکت است. به بیان ساده‌تر با بررسی این فرمول می‌توان دریافت که شرکت تا چه اندازه توانسته است از دارایی‌های موجود در راستای سودسازی استفاده کند و عملکرد درخشانی از خود به جای بگذارد.
هم‌چون ROE این نسبت مالی نیز به صورت درصد نمایش داده می‌شود. اما مهم این است که بدانیم تفسیر بازده دارایی چیست. به طور کلی هر چه عدد خروجی ROA بالاتر باشد، کارآمدی و عملکرد شرکت بهتر خواهد بود. ROA نشان می‌دهد که هر واحد از دارایی‌های یک شرکت تا چه میزان سودساز هستند. در این تعریف می‌توان دارایی را مواردی نظیر پول نقد، تجهیزات و ماشین‌آلات، و حساب‌های دریافتنی دانست. تحلیل‌گران با محاسبه فرمول نرخ بازده دارایی به دنبال آن هستند که دریابند شرکت با توجه به نسبت کل دارایی‌های خود چه میزان سودآوری داشته است.
در هنگام محاسبه بازده دارایی بدهی‌های یک شرکت در نظر گرفته نمی‌شود. یعنی مهم نیست دارایی که در زمان محاسبه در اختیار شرکت است از طریق بدهی به دست آمده باشد یا این که تامین مالی به شیوه‌ای دیگر انجام شده باشد. اما در محاسبه بازده حقوق صاحبان سهام یا همان ROE این مسئله مهم است. پس می‌توان دریافت در صورتی که شرکت بدهی نداشته باشد نرخ بازده حقوق صاحبان سهام و بازده دارایی برای آن یکسان خواهد بود.
ROA را می‌توان برای مقایسه‌ی شرکت‌های مشابه و فعال در یک صنعت و یا برای مقایسه‌ی عملکرد قبلی و کنونی یک شرکت به کار بست.
زمانی که سود را با درآمد مقایسه می‌کنیم می‌توانیم به یک معیار عملیاتی کاربردی دست پیدا کنیم. اما وقتی این مقایسه را با منابعی که شرکت برای کسب درآمد بیشتر از آن‌ها استفاده می‌کند مقایسه می‌کنیم می‌توانیم فلسفه‌ی وجودی و کارایی آن شرکت را بهتر دریابیم. چرا که باید دید شرکت‌ها با چه ابزار و منابعی توانسته‌اند به آن میزان از سود دست یابند. به این نکته نیز توجه کنید که بازده دارایی می‌توان نوعی از نرخ بازگشت سرمایه یا همان ROI دانست.
فرمول نرخ بازده دارایی یا ROA چیست؟
فرمول محاسبه نرخ بازده دارایی از یک تقسیم ساده به دست می‌آید. این فرمول یک نسبت مهم در تجزیه و تحلیل سودآوری شرکت‌ها به شمار می‌رود. برای محاسبه‌ی آن از فرمول زیر استفاده کنید:
نرخ بازده دارایی ها ROA = (سود خالص ÷ میانگین دارایی‌ها) × ۱۰۰
البته در برخی فرمول‌ها به جای میانگین دارایی، کل دارایی را در مخرج قرار می‌دهند. اما استفاده از میانگین منطقی‌تر است؛ چرا که ممکن است دارایی‌ها با توجه به عوامل مختلفی در طی زمان در نوسان باشند.
نکته‌ی مهم دیگری که پس از محاسبه بازده دارایی ها باید به آن توجه کرد این است که درصد ROA برای صنایع مختلف متفاوت خواهد بود. صنایعی که نیاز به سرمایه‌ی بیشتری دارند ROA کمتری خواهند داشت. چرا که مخرج کسر در فرمول بالا برای این شرکت‌ها بزرگ‌تر خواهد بود. اما اگر همین شرکت‌ها به نسبت دارایی‌های خود درآمد بسیار خوبی هم داشته باشند هم‌چنان ROA آن‌ها نیز بالا خواهد بود.
بازده دارایی مقدار پولی را نشان می‌دهد که به ازای هر دلار دارایی به دست می‌آید. بازده بالاتر سودآورتر و کارآمدتر بودن کسب‌وکار را نشان می‌دهد. هم‌چنین با مشاهده‌ی این نسبت می‌توان دریافت شرکت‌ها چطور می‌توانند از دارایی‌های خود (حتی به صورت بدهی) استفاده کنند و سود ایجاد کنند.
مثال
با یک مثال ملموس می‌توان بهتر دریافت که منظور از بازده دارایی ها چیست و چطور می‌توان ROA را تفسیر کرد. فرض کنید شما و دوست‌تان هر یک قصد دارید کسب و کاری راه بیندازید. شما سرمایه‌ی اولیه‌ی کمتری دارید و او بیشتر می‌تواند هزینه کند. شما ۱۵ میلیون تومان هزینه می‌کنید تا یک موتور بخرید. دوست‌تان ۱۵۰ میلیون تومان هزینه می‌کند تا یک مغازه اجاره کند. حال یک بازه‌ی زمانی را در نظر بگیرید. مثلا بعد از گذشت یک سال، شما توانسته‌اید ۶۰ میلیون تومان درآمد کسب کنید. اما دوست‌تان چهار برابر شما یعنی ۲۴۰ میلیون تومان درآمد داشته است. به نظر می‌رسد دوست‌تان کسب‌وکار پررونق‌تری داشته است.
اما بهتر است کمی منصفانه به قضیه نگاه کنیم. نکته در میزان دارایی‌ها نهفته است. مطابق فرمول بازده دارایی، بازده شما برابر است با:
۴٪ = ۱۵,۰۰۰,۰۰۰ ÷ ۶۰,۰۰۰,۰۰۰
بازده دوست‌تان هم مطابق فرمول برابر است با:
۱.۶٪ = ۱۵۰,۰۰۰,۰۰۰ ÷ ۲۴۰,۰۰۰,۰۰۰
نتیجه‌ی ROA نشان می‌دهد که بازده شما بهتر از دوست‌تان بوده است. پس می‌بینید که ظاهر قضیه با واقعیت متفاوت است. فرمول نرخ بازده دارایی در پی آن است تا بازده کسب‌وکار را با توجه به دارایی‌های در دسترس اندازه‌گیری کند. درست است که شما درآمد کمتری داشته‌اید اما بازده دارایی نشان می‌دهد که شما از دارایی خود به نحو بهتری استفاده کرده‌اید.
اهمیت محاسبه ROA در تحلیل بنیادی شرکت‌ها
بازده دارایی ها یا ROA از جمله نسبت‌های مالی پراهمیت در تحلیل بنیادی شرکت‌ها به شمار می‌رود. اما چرا این نسبت مالی اهمیت دارد؟ بیایید با هم چند دلیل مهم را در این خصوص مرور می‌کنیم.
تعیین سودآوری و کارایی شرکت
مهم‌ترین کاربرد و اهمیت بازده دارایی همان چیزی است که تاکنون به آن اشاره کردیم؛ یعنی میزان درآمد را با توجه به دارایی‌هایی موجود محاسبه می‌کند. این مبلغ به سرمایه‌گذاران می‌گوید که شرکت تا چه میزان می‌تواند پول سرمایهگذاری شده‌ی آن‌ها را به درآمد خالص تبدیل کند. ROA بالاتر نشان از موفقیت بیشتر شرکت در این زمینه دارد. این یک فاکتور مثبت محسوب می‌شود چرا که موجب می‌شود بتوان از سرمایه‌گذاری‌ها و دارایی اندک به درآمد بیشتری دست پیدا کرد.
مقایسه
اگر دو شرکت در یک صنعت مشابه فعالیت می‌کنند، می‌توان ROA آن‌ها را با هم مقایسه کرد. صنایع مختلف در استفاده از دارایی‌های خود به طرق متفاوتی بهره می‌برند. یعنی این مسئله به حیطه‌ی فعالیت آن‌ها بستگی دارد. پس مقایسه‌ی دو شرکت از دو صنعت متفاوت، نتیجه‌ای عقلانی حاصل نمی‌کند.
اما همیشه برای مقایسه نباید به سایر شرکت‌ها و رقبا نگاه کنیم. گاهی لازم است به گذشته و سابقه‌ی شرکت هم نگاهی بیندازیم. کاربرد دیگر ROA این است که می‌توان به کمک آن عملکرد فعلی یک شرکت را با گذشته‌ی آن مقایسه کرد و از آن نتیجه گرفت. این کار در واقع به ما کمک می‌کند وضعیت شرکت را در طول زمان بسنجیم و متوجه شویم که مسائل داخلی شرکت تا چه میزان در سودسازی آن نقش داشته است.
تعیین شرکت‌هایی با دارایی‌های فراوان یا کم
از بازده دارایی می‌توان برای سنجش میزان دارایی‌بر بودن شرکت‌ها استفاده کرد:
- کمتر بودن میزان ROA نشان از آن دارد که شرکت دارایی‌بر است. مثلا شرکت‌های هواپیمایی دارایی‌های بیشتری در اختیار دارند.
- در سمت مقابل هر چه بازده دارایی بیشتر باشد، حاکی از کمتر بودن دارایی‌های شرکت است. مانند شرکت‌های نرم‌افزاری که در مقایسه با شرکت‌های هواپیمایی دارایی‌های بسیار کمتری دارند.
- معمولا اگر بازده دارایی ها کمتر از ۵٪ باشد آن کسب و کار به عنوان تجارتی دارایی‌بر محسوب می‌شود.
- بازده دارایی ها بیش از ۲۰٪ نشان از کمتر بودن دارایی شرکت‌ها دارد.
باکس: بازده دارایی ها یا بازده کل دارایی میزان سودی را که یک کسب و کار می‌تواند از طریق سرمایه‌اش حاصل کند نشان می‌دهد. این نسبت سودآوری، درصد رشد سود حاصل از دارایی‌ها را محاسبه می‌کند.
معایب و محدودیت‌های بازده دارایی چیست؟
بارزترین محدودیت بازده دارایی را می‌توان در نقص آن در عمل مقایسه خلاصه کرد. گفتیم که نمی‌توان ROA شرکت‌های فعال در صنعت‌های متفاوت را با هم مقایسه کرد. چرا که موارد استفاده و کاربرد دارایی‌های هر صنعت با بخش‌های دیگر متفاوت است و از این رو تخمین آن‌ها نیز با هم تفاوت دارد.
هم‌چنین تحلیل‌گران معتقدند فرمول نرخ بازده دارایی پایه کاربردهای محدودی دارد و بیشتر به درد بانک‌ها و موسسات مالی می‌خورد. ترازنامه‌ی بانک‌ها در نمایش ارزش واقعی دارایی‌ها و بدهی‌ها عملکرد بهتری دارد؛ چرا که این ارزش‌ها با توجه به بهای تمام‌شده‌ی تاریخی تخمین و محاسبه می‌شوند. هم‌چنین هزینه و درآمد بهره هر دو پیش‌تر در محاسبات در نظر گرفته شده‌اند.
در شرکت‌ها و موسسات غیرمالی، بدهی و حقوق صاحبان سهام تفکیک می‌شود. به همین ترتیب بازده هر یک نیز به صورت جداگانه در نظر گرفته می‌شود. هزینه بهره بازده تامین‌کنندگان بدهی را نشان می‌دهد. سود خالص نیز بازده سرمایه‌گذاران سهام را مشخص می‌کند. پس محاسبه فرمول معمول و مرسوم ROA با مقایسه‌ی بازده صاحبان سهام که همان سود خالص است و دارایی‌هایی که چه از طریق بدهی و چه از طریق سرمایه‌گذاران تامین شده است (دارایی کل) همه‌چیز را به هم خواهد ریخت.
به همین خاطر است که تغییراتی در فرمول نرخ بازده دارایی در نظر گرفته شده است. زمانی که هزینه‌ی بهره خالص پس از کاهش مالیات به صورت فرمول ROA افزوده می‌شود، ناهماهنگی میان صورت و مخرج برطرف خواهد شد. در این صورت فرمول‌های حاصل به شکل زیر خواهند بود:
مدل اول ROA= سود خالص + [هزینه بهره × (۱ – نرخ مالیات)] ÷ کل دارایی‌های شرکت
مدل دوم ROA= درآمد عملیاتی × (۱ – نرخ مالیات) ÷ کل دارایی‌های شرکت
تفاوت بین بازده دارایی ROA و بازده حقوق صاحبان سهام ROE
در این مطلب چند مرتبه از ROE یا بازده حقوق صاحبان سهام نیز صحبت کردیم. هم ROA و هم ROE هر دو نسبت‌هایی هستند که عملکرد شرکت را در بهره‌برداری از منابع خود نشان می‌دهند. ROE تنها به تخمین بازده حقوق صاحبان سهام می‌پردازند و بدهی‌های شرکت را در محاسبات در نظر نمی‌گیرد. پس نخستین تفاوت این است که ROA بدهی‌ها را در نظر می‌گیرد ولی در ROE چنین نیست. بدهی و اهرم بیشتر برای شرکت‌ها موجب می‌شود ROE در مقایسه با ROA مقدار بالاتری داشته باشد.
زمانی که یک شرکت به استقراض بیشتر روی می‌آورد، ROE آن بیشتر می‌شود. چرا که با انجام این کار دارایی‌های خود را افزایش می‌دهد. حال اگر بازده را ثابت در نظر بگیریم، با افزایش دارایی‌ها ROA کم می‌شود در حالی که ROE هم‌چنان در سطح پیشین خود باقی خواهد ماند.
جمع بندی
بازده دارایی عددی است که درصد سودآوری یک شرکت را با استفاده از دارایی‌های در دسترس نشان می‌دهد. این معیار به ما می‌گوید که یک شرکت تا چه اندازه توانسته است از دارایی‌های خود بهره‌برداری کند و به کمک آن‌ها به تولید سود بیشتر نایل شود. این عدد نشان می‌دهد که هر واحد دارایی چند واحد درآمد تولید می‌کند. از این نسبت مالی می‌توان در مقایسه‌ی شرکت با رقبای خود و هم‌چنین مقایسه‌ی عملکرد کنونی کسب‌وکار با گذشته‌ی آن استفاده کرد. وقتی شرکت‌ها سرمایه‌گذاری‌های اولیه‌ی زیادی دارند معمولا بازده دارایی آن‌ها کمتر خواهد بود. چرا که مطابق فرمول، مخرج کسر بزرگ‌تر و در نتیجه خروجی کوچک‌تر خواهد شد. اعداد بین ۵ تا ۲۰٪ معمولا به عنوان ROA مطلوب در نظر گرفته می‌شوند.
سوالات متداول با پاسخ‌های کوتاه
بازده دارایی ها یا ROA نسبتی مالی است که میزان درآمد شرکت را با توجه به دارایی‌هایی که دارد اندازه‌گیری می‌کند.
ROA را به سادگی می‌توان از تقسیم سود خالص شرکت بر میانگین کل دارایی‌ها به دست آورد که به صورت درصد نمایش داده می‌شود. سود خالص را می‌توان از طریق صورت سود و زیان یافت و دارایی‌ها نیز در ترازنامه قابل دسترسی هستند.
دارایی‌های یک شرکت ممکن است در طول زمان به دلایل مختلفی هم‌چون خرید یا فروش وسایل مختلف، زمین و تجهیزات، و هم‌چنین تغییرات موجودی یا نوسانات ناشی از فروش فصلی در بازه‌های مختلف تفاوت داشته باشد. به همین خاطر در نظر گرفتن میانگین کل دارایی‌ها نتیجه‌ی دقیق‌تری را ارائه می‌کند.
هنگامی که بازده دارایی به مرور زمان افزایش پیدا می‌کند، نشان از آن دارد که شرکت توانسته است با هر واحد سرمایهگذاری اهداف خوبی را پیش ببرد و موجب افزایش سود شود. در سمت مقابل کاهش مقادیر ROA نشان می‌دهد که شرکت نتوانسته است آن‌طور که باید و شاید از منابع و دارایی‌های خود استفاده کند. این مسئله می‌تواند نشان‌گر مشکل یا مشکلاتی در شرکت باشد.
زمانی که سرمایه‌گذاران این نسبت مالی را بررسی می‌کنند می‌توانند از فرصت‌های سرمایهگذاری مطلوبی مطلع شوند. زیرا بهتر متوجه می‌شوند که یک شرکت تا چه میزان در استفاده‌ی صحیح از دارایی‌های خود به شکلی بهینه عمل می‌کند.
اگر خروجی ROA بیش از ۵٪ تا ۲۰٪ را نشان دهد می‌توان عملکرد شرکت را عالی پنداشت. هرچند بهترین کار مقایسه‌ی این عدد با سایر شرکت‌های همسان در همان بخش است.
بیشترین کاربرد این نسبت مالی به مسائل مقایسه‌ای مربوط است. مقایسه را می‌توان در دو زمینه‌ی مختلف انجام داد. نخست آن که شرکت‌های فعال در یک صنعت را که با هم مشابهت دارند با هم مقایسه می‌کنند. هم‌چنین می‌توان عملکرد کنونی یک شرکت را نسبت به سوابق آن در سال‌های پیشین نیز بررسی کرد. افزایش یا کاهش ROA در این سال‌ها مسئله‌ای است که برای سرمایه‌گذاران اهمیت دارد.
