اندیکاتور نرخ تغییر یا ROC؛ تغییرات قیمتی چه چیزی به ما می‌گویند؟

در تحلیل تکنیکال، یکی از اصلی‌ترین کارها، تعیین روند حرکتی سهام است. شاخص‌های مختلفی برای تعیین این مسئله وجود دارد و با استفاده از یک اندیکاتور و گاهی با ترکیب چند اندیکاتور می‌توان روند حرکتی را تشخیص داد تا در مسیر استراتژی سرمایه‌گذاری، اطمینان بیشتری ایجاد کند. اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر، یکی از کلیدی‌ترین ابزارها در مسیر پیش‌بینی روند حرکت سهام است که در این مطلب به طور مفصل به آموزش استفاده از آن می‌پردازیم. این اندیکاتور یکی دیگر از ابزارهای مفید در تحلیل تکنیکال است که بر اساس مومنتوم کار می‌کند.

اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر چیست؟

نرخ تغییر یا Rate Of Change پارامتری است که بر اساس آن می‌توان تغییرات قیمت سهام یا شاخص را اندازه‌گیری کرد. به کمک این مقدار، می‌توان از وجود حباب در بورس آگاه شد و آن را پیش‌بینی کرد. زمانی که بخواهیم ROC را اندازه‌گیری کنیم باید به سرعت تغییرات یک متغیر در یک محدوده زمانی معین، دقت کنیم. در واقع تغییرات یک ارزش در بازه زمانی مشخص، نشان‌گر مومنتوم آن ارزش است.

اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر بر اساس مومنتوم کار می‌کند. مبنای این اندیکاتور نرخ تغییر قیمت سهام است و بر این اساس قادر به ارائه سیگنال‌های معاملاتی است.

محدوده حرکت اندیکاتور ROC در بازه مثبت و منفی بین عدد صفر است. قرار گرفتن اندیکاتور در محدوده مثبت نشان از روند صعودی دارد. به همین ترتیب زمانی که اندیکاتور در محدوده منفی باشد، از یک روند نزولی خبر می‌دهد. به کمک این اندیکاتور می‌توان سیگنال‌های خرید و فروش دریافت کرد. سیگنال‌هایی که از این اندیکاتور دریافت می‌شوند، در پی تشخیص واگرایی‌ها، شناسایی محدوده‌های اشباع خرید و فروش و البته عبور اندیکاتور از خط مرکزی اتفاق می‌افتند.

هم‌چون سایر اسیلاتورهایی که عملکرد آن‌ها به مومنتوم مربوط است، ROC نیز در پنجره‌ای جدا و در پایین نمودار قیمت قرار می‌گیرد.

چرا اندازه‌گیری ROC مهم است؟

اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر یک ابزار مهم برای سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود. در نظر بگیرید که اوراق قرضه یا سایر سهامی که ROC آن‌ها مثبت است، در کوتاه‌مدت می‌توانند سودآوری خوبی داشته باشند. برعکس این قضیه نیز صادق است. یعنی ROC منفی یا پایین‌تر از میانگین متحرک، خبر از کاهش احتمالی ارزش دارایی می‌دهد. به این ترتیب سهام‌داران می‌توانند با آگاهی از این مسئله اقدام به فروش دارایی خود کنند.

از سوی دیگر با اندازه‌گیری ROC می‌توان از وجود حباب در بازار مطلع شد. در نظر بگیرید که مومنتوم بازار خبر از شرایط مطلوبی می‌دهد و افراد به دنبال سهامی با ROC مثبت هستند. در این شرایط جهش کوتاه‌مدت ROC در صندوق‌های قابل معامله در بورس یا شاخص، می‌تواند علامتی مبنی بر وجود حباب در بورس باشد.

ROC بالای ۵۰ درصد برای شاخص و یا سهام، هشداری است که به فعالان بازار از وجود حباب پرداه‌برداری می‌کند.

فرمول محاسبه اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر

به منظور محاسبه نرخ تغییر قیمت ابتدا لازم است اختلاف قیمت سهم را در دو زمان فعلی و قبلی به دست آوریم. در ادامه باید عدد حاصل را بر قیمت سهم در زمان قبلی تقسیم کنیم.

نرخ تغییر = ((قیمت بسته‌شدن فعلی سهم – قیمت بسته‌شدن n دوره قبلی سهم) / قیمت بسته‌شدن n دوره قبلی سهم) * ۱۰۰

در واقع در محاسبات این اندیکاتور، مقدار فعلی سهام یا شاخص را بر همان مقدار در گذشته تقسیم می‌کنند. این پارامتر را می‌توان به لحاظ ریاضی به شکل دیگری نیز تعریف کرد. چنان‌چه حاصل تقسیم قیمت فعلی و قیمت پیشین را منهای عدد ثابت یک و سپس در عدد ثابت ۱۰۰ ضرب کنیم، نرخ تغییر به دست می‌آید:

ROC = ((closing price_p / closing price_p-n) – 1) * 100

هر دو فرمول به لحاظ ریاضی پاسخی یکسان خواهند داشت.

نحوه محاسبه اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر

مهم‌ترین اصل در محاسبه مقدار ROC به انتخاب n مربوط است. معمولا معامله‌گرانی که به صورت کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاری می‌کنند به سراغ اعداد کوچک‌تری مانند ۹ می‌روند. اما معامله‌گران بلندمدت برای n مقادیر بزرگی نظیر ۲۰۰ انتخاب می‌کنند.

اهمیت تمرکز بر عدد n در آن است که این عدد مشخص می‌کند که قیمت فعلی باید با قیمت چند دوره قبل از آن مقایسه شود.

مقادیر کوچک‌تر n موجب واکنش‌های سریع ROC نسبت به تغییرات قیمت می‌شود. اما همین مقادیر کوچک می‌توانند دردسرساز شوند. چرا که باعث صدور سیگنال‌های اشتباه و نادرست بیشتری خواهند شد. اعداد بزرگ‌تر برای متغیر n موجب تاخیر در واکنش‌های ROC می‌شوند اما با اعتبار بیشتری همراه هستند.

در ادامه به منظور درک بهتر مفاهیم گفته‌شده به پنج نکته زیر دقت کنید:

• برای n هر عددی را که تمایل دارید انتخاب کنید.
• سپس قیمت بسته‌شدن آخرین کندل را در نظر بگیرید.
• برای کندل شماره n نیز مجددا همین قیمت را بیابید.
• اعدادی را که به دست آورده‌اید در فرمول مذکور درج کنید.
• پس از اتمام هر دوره نیاز به محاسبه جدید مقدار ROC خواهید داشت.

این اندیکاتور در دسته ابزاری قرار می‌گیرد که از شتاب قیمت خبر می‌دهند چرا که ROC‌ به اندازه‌گیری قدرت مومنتوم قیمت با توجه به نرخ تغییر آن می‌پردازد. به عنوان نمونه، فرض کنید سهمی دارید که قیمت پایانی آن در روز جاری ۱۰ دلار بوده است. قیمت پایانی پنج روز پیش را نیز ۷ دلار درنظر بگیرید. با توجه به مقدار n که برابر با ۷ است می‌توان میزان ROC را محاسبه کرد:

ROC = ((۱۰ – ۷) / ۷) * ۱۰۰= ۴۲.۸۵

سیگنال‌های اندیکاتور ROC

این اندیکاتور با توجه به خط صفر، نواحی اشباع و هم‌چنین واگرایی‌ها، قادر به ارائه سیگنال است. در ادامه مختصری در مورد این شرایط صحبت خواهیم کرد.

عبور از خط صفر

نوسان اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر قیمت در جهتی که با افزایش اعداد همراه باشد، حاکی از افزایش سرعت روند و مومنتوم است. بازگشت ROC به سمت عدد صفر نشان از این دارد که مومنتوم در حال کاهش است. عبور این اندیکاتور از خط صفر سیگنالی است مبنی بر تغییر روند. با توجه به میزان n، زمان صدور سیگنال متفاوت خواهد بود. n کوچک‌تر، سیگنال‌های زودتری ارائه می‌کنند و n بزرگ، موجب دریافت دیرتر سیگنال‌ها خواهد شد.

در اندیکاتور ROC، الگوی Whipsaw‌ معمولا به میزان زیادی در حوالی نقطه صفر به چشم می‌خورد. این الگوی حرکتی در زمان‌هایی پدیدار می‌شود که قیمت در زمانی کوتاه به سرعت تغییر می‌کند (یا نزولی می‌شود و یا صعودی). مثلا زمانی که اخباری منتشر می‌شوند چنین حرکاتی زیاد اتفاق می‌افتد. پس توجه کنید که این سیگنال را برای معاملات خود مدنظر قرار ندهید. به قیمت دقت کنید تا از تغییر روند در هر لحظه مطلع شوید.

زمانی که اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر سیگنال تغییر روند را صادر می‌کند، با بازگشت قیمت این سیگنال تایید می‌شود. در این شرایط می‌توان وارد فرصت‌های معاملاتی خوبی شد.

نقاط اشباع

مانند سایر اندیکاتورهایی که تا کنون بررسی کرده‌ایم، این اندیکاتور نیز به منظور یافتن نواحی اشباع مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته اعداد ثابت نیستند و با توجه به این ‌که چه سهامی  را تحلیل می‌کنید، می‌توانند تغییر کنند. تحلیل‌گران باید میزان ROC را در گذشته بررسی کنند تا به اعدادی که موجب تغییر روند شده‌اند، دست پیدا کنند.

معمولا در جریان این فرآیند، اعدادی پیدا می‌شوند که قیمت در آن‌ها به شکلی منظم و مشخص تغییر کرد‌ه‌اند. با رسیدن قیمت به این اعداد تاریخی، معامله‌گران با دقت بیشتری به روند قیمت نگاه می‌کنند و منتظر می‌مانند تا سیگنال ROC تایید شود.

واگرایی در اندیکاتور ROC

واگرایی‌ها همیشه پای ثابت اندیکاتورها هستند. سیگنال تغییر روند از جمله مواردی است که می‌توان آن را از دل این واگرایی‌ها بیرون کشید. با مشاهده واگرایی منفی در این اندیکاتور، می‌توان از احتمال نزولی شدن روند قیمت مطلع شد.

عکس این قضیه نیز صادق است. در شرایطی که قیمت نزولی است اما اندیکاتور از افزایش قیمت خبر می‌دهد، می‌توان سیگنال تغییر روند از حالت نزولی به صعودی را دریافت کرد.

نکته: سیگنال‌هایی که از واگرایی به دست می‌آیند، به لحاظ زمان‌بندی چندان قابل اطمینان نیستند زیرا این امکان وجود دارد که واگرایی به مدت طولانی ادامه پیدا کند، ولی خبری از تغییر روند نباشد. پس معامله بر اساس واگرایی ممکن است به شکلی دلخواه پیش نرود.

محدودیت‌های اندیکاتور نرخ تغییر

از جمله مشکلاتی که در اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر وجود دارد، می‌توان به این مورد اشاره کرد که این اندیکاتور تفاوتی میان قیمت دوره‌های قبلی و قیمت فعلی در نظر نمی‌گیرد؛ یعنی در فرایند پیش‌بینی قیمت، وزن یکسانی را برای این دو قیمت در نظر می‌گیرد. این امر در شرایطی اتفاق می‌افتد که بعضی از تحلیل‌گران تکنیکال، قیمت فعلی بازار را مهم‌تر از قیمت‌های قبلی می‌دانند. این افراد معتقدند قیمت فعلی عاملی است که موجب تحرکات آینده قیمت می‌شود.

مسئله دیگری که در این اندیکاتور وجود دارد، حرکات Whipsaw‌ است که در نزدیکی‌های نقطه صفر به میزان زیادی مشاهده می‌شود. این مسئله ممکن است به دلیل روند خنثی باشد که تغییرات و نوسانات کوچک سهم را به دنبال دارد. در این شرایط اندیکاتور هم تمایل به حرکت به سمت صفر دارد. این شرایط می‌تواند منجر به آن شود که معامله‌گران روندی، سیگنال‌های نادرست و غلطی دریافت کنند. هرچند این به مسئله می‌توان از زاویه‌ای مثبت هم نگاه کرد. یعنی ROC می‌تواند روند خنثی را به ما نشان دهد.

محدودیت دیگر این اندیکاتور به سیگنال‌های زودهنگامی مربوط است که ممکن است دریافت شوند. در شرایطی که ROC واگرایی را نشان می‌دهد، این امکان وجود دارد که برای مدتی قیمت در همان روند باقی بماند. پس نمی‌توان به واگرایی به چشم یک سیگنال معتبر نگاه کرد. در این موقعیت بهتر است از اندیکاتورهای دیگر و شیوه‌های تحلیلی مختلفی کمک گرفته شود.  

مقایسه اندیکاتور ROC و Momentum

این دو اندیکاتور شباهت‌های فراوانی به یک‌دیگر دارند. به ویژه اگر مقدار n در آن‌ها مشابه باشد، نتایجی که از بررسی این دو اندیکاتور حاصل می‌شود تقریبا مانند هم خواهد بود. تفاوت بارزی که میان این دو اندیکاتور وجود دارد این است که در اندیکاتور ROC قیمت فعلی و قیمت n دوره قبلی از هم کم می‌شود و سپس بر قیمت دوره n‌ تقسیم می‌شود. در نتیجه درصد تغییرات را می‌توان دید.

در اندیکاتور مومنتوم روال کار متفاوت است. در این اندیکاتور، تفاوت دو قیمت در عدد ۱۰۰ ضرب می‌شود یا این‌که قیمت فعلی سهم را باید بر قیمت n‌ دوره قبلی تقسیم کرد و سپس حاصل را در عدد ۱۰۰ ضرب کرد. درست است که نتایج حاصل از این دو اندیکاتور تقریبا یکسان است اما به دلیل تفاوت‌های جزئی ممکن است که تحلیل‌گران یکی از این دو را نسبت به دیگری بهتر بدانند و از آن در تحلیل‌های خود استفاده کنند.

جمع‌بندی

اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر از جمله اندیکاتورهای مومنتوم است که به مقایسه قیمت فعلی و قیمت دوره‌های پیشین سهم می‌پردازد. از این اندیکاتور در تشخیص تغییر روند استفاده می‌شود. همانند سایر اندیکاتورهای تحلیل تکنیکال، این اندیکاتور نیز به منظور شناسایی نقاط ورود و خروج مورد استفاده قرار می‌گیرد. سیگنال‌های صادرشده توسط این اندیکاتور از طریق مشاهده واگرایی، شناسایی محدوده‌های اشباع سهام و هم‌چنین عبور از خط صفر ایجاد می‌شوند. به کمک این اندیکاتور و ترکیب آن با ابزارهای دیگر، می‌توان سیگنال‌های معاملاتی معتبرتر و قابل‌اطمینان‌تری دریافت کرد.