مالیات بر عایدی سرمایه در ایستگاه نهایی؛ بررسی آثار تصویب این قانون بر اقتصاد

قانون مالیات بر عایدی سرمایه چیست؟

عایدی همان سودی است که از سرمایه نصیب افراد می‌شود. مثلا وقتی شما طلا را در قیمتی می‌خرید و در قیمتی دیگر می‌فروشید، عایدی شما همان سودی است که از اختلاف قیمت خرید و فروش نصیب‌تان می‌شود. در واقع این عایدی به نوعی درآمد شماست.

اما قانون مالیات بر عایدی سرمایه بیان می‌کند که همان‌طور که افراد باید مالیات بر درآمد بپردازند، موظف به پرداخت مالیات بر روی عایدی‌های سرمایه‌شان نیز هستند. چرا که اکنون فقدان این قانون موجب جولان سوداگران شده است و زمینه‌‌ی فساد و نوسان‌های بسیاری را در بازارهایی ایجاد کرده که هدف این سوداگران هستند. در حقیقت این قانون برای مبارزه با دلالی وضع شده است که قرار است در ابتدای سال ۱۴۰۱ به صحن علنی مجلس برود.

مالیات بر عایدی طلا، سکه، مسکن و ارز بر اساس مدت زمان نگهداری تا فروش این دارایی‌ها و سود حاصل از این فعالیت‌ها محاسبه می‌شود.

اهمیت وجود این پایه مالیاتی این است که می‌تواند با فعالیت‌های مخربی که بخش مولد اقتصاد را هدف گرفته است مبارزه کند. اگر نقدینگی و سرمایه‌هایی که وارد این فعالیت‌های سوداگرانه می‌شود به بخش مولد اقتصاد تزریق شود، در بلندمدت و حتی کوتاه‌مدت هم می‌تواند آثار خوبی به جای بگذارد.

نگاهی به تاریخچه قانون مالیات بر عادی سرمایه

تاکنون قانون جداگانه‌ای برای مالیات بر عایدی سرمایه در ایران نداشته‌ایم. یعنی این قانون همیشه زیر سایه‌ی لوایح دیگر بوده است. با نگاهی به بخش درآمد املاک در قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال ۱۳۴۵، می‌بینیم که مابه‌التفاوت قیمت خرید و فروش ملک، به عنوان عایدی در نظر گرفته شده بود که باید برای آن مالیات پرداخت می‌شد.

در سال ۱۳۶۶ قانون مالیات‌های مستقیم کشور تصویب شد. در باب مالیات بر دارایی‌ها در فصل مالیات سالانه املاک در ماده‌ سه این قانون به مالیات بر عایدی سرمایه اشاره شده بود. اما در سال ۱۳۸۰ مالیات مربوط به عایدی سرمایه و املاک به طور کامل حذف شد.

در سال ۱۳۹۱ لایحه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم به مجلس ارائه شد. اما در شهریور ۱۳۹۳ و پس از مطرح شدن در مجلس تصویب نشد و بند مربوط به مالیات بر عایدی سرمایه از این لایحه حذف شد.

نقل و انتقال قطعی املاک و انتقال حق واگذاری محل مازاد بر ۲ واحد در سال توسط اشخاص حقیقی و حقوقی در خصوص املاکی که بعد از اجرای این قانون خریداری می‌شوند به ازای هر واحد اضافی مشمول مالیات اضافی معادل یک برابر نرخ ماده (۵۹) این قانون برای هر بار معامله و حداکثر تا نرخ ۵۰ درصد خواهد بود.

ماده ۷ لایحه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم و اصلاحات بعدی آن، مصوب ۱۳۹۱/۰۸/۰۳

در سال ۱۳۹۷ مجددا پیگیری‌هایی انجام شد اما دولت با وعده‌ی تنظیم و ارائه‌ی لایحه‌ای جامع این امر را به تعویق انداخت که در پنجمین روز خرداد سال ۱۴۰۰ کلیات در صحن علنی مجلس تصویب شد اما برای بررسی جزئیات به کمیسیون اقتصاد رفت. طبق آخرین اخبار به دست‌آمده زمان تصویب نهایی قانون مالیات بر سرمایه، قرار است به زودی و در ابتدای سال ۱۴۰۱ این طرح برای تصویب به صحن علنی مجلس برود.

موافقان و مخالفان طرح مالیات بر سوداگری

مشخص است که سوداگران در ردیف اول مخالفان این طرح نشسته‌اند. مخالفان طرح مالیات بر عایدی سرمایه می‌گویند که این کار مبارزه با قشر متوسط جامعه است؛ قشری که می‌تواند از طریق چنین فعالیت‌هایی کسب درآمد کند. هرچند کارشناسان معتقدند این بهانه‌ای است که از جانب سوداگران مطرح می‌شود. چرا که آن‌ها منافع خود را در خطر می‌بینند و قصد دارند با مغلطه، ذهن جامعه را نسبت به این امر منحرف کنند.

موافقان این طرح اتفاقا این مسئله را به عنوان نقطه‌ی مثبت این طرح می‌دانند. آن‌ها معتقدند تصویب طرح مالیات بر عایدی سرمایه به ویژه در بخش مسکن دست دلالان و واسطه‌ها را کوتاه می‌کند که این امر به نفع قشر متوسط جامعه است.

مالیات بر عایدی سرمایه شامل افراد کمی می‌شود. یعنی افرادی که با سرمایه گذاری‌های کلان در بازارهای ارز، طلا، مسکن و سکه عایدی‌های نجومی به دست می‌آورند. به عنوان مثال کسی که نمایشگاه ماشین دارد و این کار شغل اوست، مشمول این مالیات نخواهد شد.

موافقان این طرح در حقیقت تمامی کارشناسان و افرادی هستند که می‌گویند اجرایی شدن آن می‌تواند منجر به رونق بخش مولد شود و به فعالیت‌های زایا شتاب بدهد.

نگاهی به جزئیات نرخ مالیات بر سرمایه

اخبار مربوط به مالیات بر نرخ سرمایه و سوداگری در این چند وقت به گوش رسیده است. سوال مهم و پرتکراری که بسیار به گوش می‌رسد این است که بالاخره این نرخ چند درصد است. بیایید نگاهی داشته باشیم به این مسئله:

• املاک: نگهداری املاک کمتر از یک سال مالیاتی ۴۰ درصدی به دنبال دارد و در صورت افزایش این مدت، به ازای هر یک سال ۳٪ واحد از این نرخ کم می‌شود و در پایان سال دوازدهم به نرخ ثابت ۴٪ می‌رسد.
• خودرو: نگهداری خودرو کمتر از یک سال همراه با مالیات ۳۰ درصدی است و در صورت نگهداری بیشتر، سالانه ۱۰٪ از آن کسر می‌شود و از سال چهارم به بعد با نرخ ۰٪ لحاظ می‌شود.
• طلا و ارز و جواهر: نگهداری طلا و ارز کمتر از یک سال ۳۰٪ و بیشتر از یک تا دو سال، سالانه ۲۰٪ مالیات دارد. در صورت نگهداری بیشتر از دو سال این عدد به ۱۰٪ افزایش پیدا می‌کند.

معافیت های مالیات بر سوداگری شامل چه مواردی هستند؟

هم‌زمان با نزدیک شدن به زمان ارائه‌ی طرح مالیات بر عایدی سرمایه و تصویب آن در صحن علنی مجلس، بسیاری از افراد ترسیده‌اند که مبادا دارایی‌های‌شان مشمول این طرح شود؛ آن هم در شرایطی که آن‌ها واقعا دلال یا سفته‌باز نیستند. بد نیست مروری داشته باشیم بر موارد معافیت مالیات بر سرمایه املاک و مسکن تا آگاهی‌ها را نسبت به این مسئله افزایش بدهیم:

• املاکی که قبل از اجرای این قانون خریداری شده‌اند دو سال از پرداخت مالیات معاف هستند.
• هر شخص حقیقی بالای ۱۸ سال می‌تواند یک ملک داشته باشد که معاف از این مالیات است.
• املاک نوساز و نیمه‌ساز در جریان اولین انتقال مشمول معافیت مالیاتی خواهند بود.
• هرگونه نقل و انتقال ملکی بین اعضای خانواده نیازی به پرداخت مالیات ندارد.
• باغات و زمین‌های زراعی خارج از شهر نیز از جمله موارد استثنا در پرداخت مالیات هستند.
• انتقال املاک در قالب ارث، وصیت، وقف یا انتقال قهری هم معاف از مالیات هستند.

بازاری مثل مسکن در پی افزایش تقاضا به سرعت نمی‌تواند با افزایش عرضه مواجه شود. آیا شما می‌توانید طی دو روز یک خانه بسازید؟ پاسخ قطعا منفی است. پس عملا ورود نقدینگی به چنین بازارهایی موجب افزایش قیمت‌ها می‌شود.

سایر معافیت‌ها هم به این شرح است:

• املاک مشمول مقررات ماده (۶۸) و (۷۰) قانون مالیات‌های مستقیم
• اولین موتور سیکلت و خودرو برای اشخاص حقیقی بالای ۱۸ سال در هر دو سال شمسی
• اموال و دارایی‌های مربوط به اشخاص موضوع ماده (۲) قانون مالیات‌های مستقیم
• اموال و دارایی‌ها اعم از منقول و غیر منقول که به عنوان جهیزیه با مهریه واگذار می‌شوند
• ارزهای انتقالی از خارج از کشور که منبع آن مورد تایید بانک مرکزی است
• ارزهای ناشی از صادرات که عرضه آن در مهلت مقرر با تایید بانک مرکزی همراه باشد
• عایدی طلافروشان و صرافی‌ها در صورت ثبت در سامانه مودیان

مالیات بر عایدی سرمایه چه فایده‌ای برای اقتصاد ایران دارد؟

طرح مالیات بر عایدی سرمایه با وجود تمام اما و اگرها و حواشی‌اش، در درجه‌ی اول به دنبال آن است که دارایی و سرمایه را به سمت بازارهای مولدی مثل بورس سوق بدهد. زمانی که مردم سود حاصل از سوداگری در بازارهای مسکن، خودرو و طلا را چشم‌گیر می‌بینند، سفته بازی را به سرمایه گذاری ترجیح می‌دهند. در نتیجه نقدینگی از بازار بورس رخت می‌بندد. بازار مالی بدون نقدینگی هم به بستری لغزنده تبدیل می‌شود که اعتبارش را به مرور از دست می‌دهد.

نرخ مصوب برای مالیات بر عایدی سرمایه از جمله مسائلی است که ذهن افراد را درگیر کرده است. این نرخ در برخی از کشورها با نرخ مالیات بر درآمد یکسان است اما در بیشتر کشورهای پیشرفته، بیشتر از نرخ مالیات بر درآمد است.

طرح مالیات بر سوداگری تصویب شد تا عایدی حاصل از این بازار کاملا در جیب سوداگران نرود و بخشی به صورت مالیات به دولت برگردد. این امر می‌تواند منجر به هدایت نقدینگی به سمت بازار بورس شود. بورسی که رونقش رونق اقتصاد است و تزریق و هدایت نقدینگی به آن می‌تواند آثار مثبتی به دنبال داشته باشد.

زمانی که سوداگران با مسئله‌ای به اسم مالیات مواجه می‌شوند جامعه می‌تواند به سمت برابری درآمد پیش برود. هم‌چنین این طرح می‌تواند مسکّن بازار ملتهب و نوسانی مسکن باشد.

به طور خلاصه مزایای طرح مالیات بر سوداگری را می‌توان این‌گونه بیان کرد:

• رونق تولید
• هدایت نقدینگی به سمت بازارهای مولد
• مبارزه با دلالی
• کاهش نقدینگی سوداگران
• برابری درآمد و کاهش شکاف طبقاتی
• تعادل در عرضه و تقاضا
• کنترل و کاهش تورم
• کاهش انگیزه‌های سوداگری برای خرید در قیمت پایین و فروش در قیمت بالا
• افزایش انگیزه صاحبان ملک برای پیدا کردن مستاجر

بررسی چند نمونه‌‌ی موفق

در پیاده‌سازی طرح‌های اقتصادی معمولا کشورها به تاریخ سر می‌زنند. هیچ‌کس دوست ندارد اشتباه گذشتگان را تکرار کند. مشاهده‌ی نمونه‌های موفق تصویب و پیاده‌سازی طرح مالیات بر عایدی سوداگری نشان داده است که نتایج حاصل از این امر مثبت بوده است. با هم چند نمونه را بررسی می‌کنیم:

• انگلستان: جنگ جهانی دوم که تمام شد، قیمت ملک در انگلستان رشد کرد. در نتیجه دلالان ملکی در پی این فرصت به سودجویی‌شان پرداختند. همین امر موجب اجرای قانون مالیات بر عایدی در سال ۱۹۶۵ شد.
• اسپانیا: اسپانیا هم از دیگر نمونه‌های موفقی است که مالیات بر سوداگری را در دستور کار قرار داده است. نرخ مالیات در این کشور از ۱۰٪ شروع می‌شود و ممکن است تا ۲۶٪ هم افزایش پیدا کند.
• ژاپن: در میان کشورهای آسیایی هم ژاپن نمونه‌ی قابل استنادی است. در این کشور نرخ مالیات بر عایدی سرمایه با توجه به شرایط متفاوت است. به عنوان مثال بسته به مدت‌زمان نگهداری دارایی از پنج تا ۱۰ سال، مالیات بر دارایی از ۳۰ تا ۱۴٪ متغیر است.
• نیوزیلند: در کشور نیوزیلند شاهد تصویب مالیات بر عایدی سرمایه بودیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اجرای این طرح توانسته است قیمت مسکن را به میزا بیش از ۱۰٪ کاهش دهد و کارشناسان نسبت به این امر خوشبین هستند.

آلمان، مالزی، پرتغال، ترکیه، کانادا، آمریکا و بسیاری دیگر از کشورها هم‌اکنون این قانون را اجرا می‌کنند. بیشترین نرخ مربوط به مالیات بر عایدی سرمایه در سال ۲۰۲۲ مربوط به کشور دانمارک است با ۴۲٪. دانمارکی که به عنوان کشوری با کمترین فساد اقتصادی و سطح بالای رفاه شناخته می‌شود و می‌تواند الگوی بسیاری از کشورها باشد.

جمع بندی

طرح مالیات بر عایدی سرمایه یا همان مالیات بر سوداگری از جمله مسائلی است که سال‌هاست درگیر کش و قوس‌های فراوان است. این طرح در دولت‌های مختلف ارائه و بررسی شده است و سرانجام در سال ۱۴۰۱ قرار است برای تصویب به صحن علنی مجلس برود. موضوع مالیات بر عایدی سرمایه با هدف اخذ مالیات از سوداگران بازارهای مسکن، سکه، طلا و ارز مطرح شده است. موافقان این طرح به دنبال مبارزه با فرصت‌طلبان و سودجویانی هستند که از طریق دلالی سودهای فراوانی به جیب می‌زنند و مانع از حرکت نقدینگی به سمت بازارهای مولدی چون بورس می‌شوند. در این طرح فقط دلالان و واسطه‌ها باید مالیات بدهند و افراد معمولی مشمول آن نخواهند شد.