اختیارات سازمان بورس و اوراق بهادار؛ از هیئت مدیره تا رییس و شورا

بازار سرمایه ایران تحت نظارت و مدیریت نهادی به نام سازمان بورس و اوراق بهادار است که تصمیم‌گیری‌های مهم درباره بازار سرمایه بر عهده آن است. هر نهاد و سازمانی، مسئولانی دارد که هر یک وظایف و اختیاراتی دارند. سازمان بورس و اوراق بهادار هم از این قاعده مستثنی نیست. در همین راستا می‌خواهیم با اختیارات سازمان بورس آشنا شویم. این سازمان یک نهاد عمومی غیردولتی است. شورای سازمان بورس، بر عملکرد این سازمان نظارت می‌کند. اما سازمان خود وظیفه دارد بر اجرای قوانین مصوب و تدوین قوانین جدید و هم‌چنین اجرای وظایفی که در قانون بیان شده است، نظارت کند.

هیئت مدیره این نهاد پنج عضو دارد. چهار نفر از اعضای هیئت‌مدیره جزو معاون‌های سازمان هستند. این معاون‌ها عبارت‌اند از معاون نظارت بر نهادهای مالی، معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران، معاون حقوقی و معاون اجرایی. سه بخش مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی، مدیریت حراست و هم‌چنین مدیریت روابط عمومی و امور بین‌الملل نیز به صورت مستقیم تحت نظارت رییس سازمان مشغول فعالیت هستند. در ادامه با وظایف مهم سازمان بورس و اوراق بهادار، هیئت‌مدیره بورس، شورای سازمان بورس، و رییس سازمان بورس آشنا خواهیم شد.

اختیارات و وظایف سازمان بورس و اوراق بهادار

اگر بخواهیم مهم‌ترین وظایف این سازمان را نام ببریم می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• سازمان وظیفه دارد آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم را به منظور اجرای قانون در بازار تهیه کند.
• نظارت بر چگونگی اجرای قوانین مختلف را نیز باید در دسته مهم‌ترین اختیارات سازمان بورس قرار داد.
• سازمان باید برای صدور و ثبت مجوز عرضه عمومی اوراق بهادار، اقدامات لازم را انجام دهد. به علاوه پس از آن نیز باید بر عرضه این اوراق نظارت داشته باشد.
• هرگونه درخواست مبنی بر صدور، تعلیق یا لغو مجوز برای تاسیس بورس و دیگر نهادهایی‌ که نیازمند تصویب شورا هستند، باید به سازمان ارائه شود.
• از دیگر وظایف مهم سازمان آن است که به منظور جلوگیری از تخلفات، اقدامات لازم را در نظر بگیرد.
• زمانی که حس شود بازار نیازمند ابزار مالی جدیدی است، این ابزار می‌تواند از جانب سازمان به شورای سازمان پیشنهاد شود.
• افشای اطلاعات بااهمیت از جمله موارد بسیار مهم است که نیازمند نظارت و بررسی سازمان است. این اطلاعات در سامانه جامع اطلاع‌رسانی ناشران منتشر می‌شوند.
• هم‌چنین سازمان باید تحقیقات بلندمدتی  را به منظور تهیه و تدوین سیاست‌هایی برای آینده بازار اوراق بهادار انجام دهد.
• به عنوان آخرین مورد از اختیارات سازمان بورس، باید به تصویب سقف هزینه کارمزد و خدمات در بازار بورس و سایر ارگان‌های مالی اشاره کنیم.

وظایف هیئت‌مدیره سازمان بورس چیست؟

حال که با اختیارات سازمان بورس آشنا شدیم، به بیان وظایف هیئت مدیره سازمان می‌پردازیم.

• هیئت‌مدیره سازمان باید آیین‌نامه‌های مورد نیاز را برای اجرای قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران به شورای بورس پیشنهاد دهد.
• در ادامه، هیئت‌مدیره وظیفه دارد دستورالعمل‌هایی را برای اجرای این قانون تهیه کند.
• هم‌چنین باید بر چگونگی اجرای قوانین و مقررات نیز نظارت داشته باشد.
• هیئت‌مدیره باید مجوز عرضه عمومی اوراق بهادار را صادر کند. هم‌چنین نظارت بر این عرضه‌ها نیز از دیگر وظایف هیئت‌مدیره است.
• هرگونه درخواست مبنی بر صدور، تعلیق یا لغو مجوز برای تاسیس بورس و دیگر نهادهایی‌ که نیازمند تصویب شورا هستند، باید به هیئت‌مدیره بورس ارائه شود.
• زمانی که صدور، تعلیق و یا لغو مجوز تاسیس کانون‌ها و نهادهای مالی موضوع قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران در حوزه عملکرد مستقیم شورای بورس نیست، این مسئله بر عهده هیئت‌مدیره سازمان بورس قرار دارد.
• از دیگر اختیارات هیئت‌مدیره سازمان بورس باید به تصویب اساس‌نامه بورس‌ها، کانون‌ها و نهادهای مالی موضوع قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد.
• به‌کارگیری تدابیر لازم به منظور جلوگیری از تخلفات در بازار بورس،‌ در حیطه اختیارات هیئت‌مدیره بورس است.

دیگر وظایف هیئت‌مدیره سازمان بورس

اگر بخواهیم به صورت تیتروار، سایر وظایف هیئت‌مدیره را بررسی کنیم، می‌توانیم به مواردی که در ادامه خواهید خواند اشاره کنیم:

• اعلام تخلف‌هایی که بر اساس قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران بر عهده سازمان است. یعنی هیئت‌مدیره باید این تخلفات را به مراجع مربوطه اعلام کند و نتیجه را پی‌گیری کند.
• ارائه صورت‌های مالی و هم‌چنین گزارش‌های ادواری در خصوص عملکرد سازمان بورس و شرایط بازار اوراق بهادار به شورای بورس
• به‌کارگیری تدابیر لازم برای حمایت از منافع و حقوق اشخاص سرمایه‌گذار در بازار بورس.
• برقراری شرایط و هماهنگی‌های موردنیاز در بازار و هم‌چنین همکاری با دیگر ارگان‌های نظارتی و سیاست‌گذاری.
• پیشنهاد استفاده از ابزارهای مالی نوین در بازار و ارائه آن‌ به شورا
• نظارت بر نحوه سرمایه‌گذاری سهام‌داران خارجی (اعم از حقیقی و حقوقی) در بورس

• تهیه بودجه و هم‌چنین پیشنهاد درآمدها و نرخ‌های خدمات سازمان بورس. این موارد نیازمند تصویب توسط شورا هستند.
• تصویب حداکثر نرخ خدمات و کارمزدهای بورس و دیگر نهادهای مالی موضوع قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران
• صدور تایید‌نامه سازمان بورس پیش از آن‌که شرکت‌های سهامی عام در مرجع ثبت شرکت‌ها ثبت شوند. سازمان باید بر این شرکت‌ها نظارت کند.
• بررسی و نظارت بر افشای اطلاعات بااهمیت در شرکت‌هایی که نزد سازمان بورس ثبت شده‌اند.
• همکاری و هماهنگی با مراجع حسابداری مخصوصا هیئت تدوین استانداردهای حسابرسی
• انجام تحقیقات بلندمدت به منظور تهیه و تدوین سیاست‌های آینده بازار اوراق بهادار
• همکاری با مراجع بین‌المللی و پیوستن به سازمان‌های منطقه‌ای و جهانی مرتبط
• انجام هر مسئله‌ای که شورا به سازمان محول کرده است.

آشنایی با شورای عالی بورس

این شورا در میان ارکان بازار بورس، بالاترین رکن را داراست. مهم‌ترین اختیارات شورای سازمان بورس و اوراق بهادار تصویب خط مشی‌های بازار و هم‌چنین نظارت بر نحوه اجرای قانون است. این شورا چندین عضو دارد. وزیر امور اقتصاد و دارایی، وزیر بازرگانی، رییس بانک مرکزی، روسای اتاق بازرگانی و صنایع معادن ایران و اتاق تعاون، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار و دادستان کل کشور (یا معاون ایشان) از جمله این افراد هستند. وزیر امور اقتصاد و دارایی ریاست این شورا را به عهده دارد. با این تفاسیر عضویت مقامات عالی اقتصادی کشور در این شورا، نشان از اهمیت بازار اوراق بهادار در سیستم اقتصادی کشور است.

وظایف شورای عالی بورس

• در نظر گرفتن تدابیری به منظور ساماندهی بازار اوراق بهادار و هم‌چنین نظارت جدی برای اجرای قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران

• تعیین‌ سیاست‌ها و خط‌مشی بازار اوراق بهادار در قالب سیاست‌های کلی نظام و قوانین و مقررات مربوط

• ارائه پیشنهاد آیین‌نامه‌های لازم به منظور اجرای قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران و تصویب آن توسط هیئت وزیران

• تصویب ابزارهای مالی نوین

• صدور، تعلیق و لغو مجوز فعالیت بورس‌های مختلف و بازارهای خارج از بورس. هم‌چنین شرکت‌های سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و شرکت‌های تامین سرمایه نیز برای صدور، تعلیق و لغو مجوز فعالیت‌ها به تایید شورای سازمان بورس و اوراق بهادار نیاز دارند.

• تصویب بودجه و صورت‌های مالی مربوط به سازمان بورس و اوراق بهادار

• نظارت بر فعالیت سازمان و رسیدگی به شکایت‌هایی که از این ارگان می‌شود

• تصویب میزان و نوع وصولی‌های سازمان بورس و هم‌چنین نظارت بر این موارد

• انتخاب بازرس/ حسابرس سازمان بورس و مشخص کردن میزان حق‌الزحمه آنان

• انتخاب و تعیین اعضای هیئت‌مدیره سازمان بورس

• مشخص کردن حقوق رییس و هم‌چنین اعضای هیئت‌مدیره سازمان بورس

• انتخاب و تعیین اعضای هیئت داوری و مشخص کردن میزان حق‌الزحمه آنان

• اعطای مجوز به بورس برای عرضه اوراق بهادار شرکت‌هایی که در بازارهای خارجی پذیرش شده‌اند.

• اعطای مجوز به بورس در خصوص پذیرش اوراق بهادار خارجی

• اعطای مجوز معاملات اشخاص خارجی در بورس

• دیگر اموری که بنا به تشخیص هیئت وزرا به بازار اوراق بهادار مرتبط است.

تبصره: مصوبات شورا بعد از تایید توسط وزیر امور اقتصاد و دارایی اجرایی خواهد شد.

معرفی رییس سازمان

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار، بالاترین مقام اجرایی در این سازمان است. این فرد اختیارات لازم را برای اداره امور سازمان به عهده دارد؛ مگر آن‌که برخی از موارد بر اساس قانون یا اساس‌نامه به مراجع دیگر واگذار شده باشد. رییس سازمان بورس، نماینده سازمان در کلیه مراجع است.

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار اختیارات فراوانی دارد. در این میان مواردی مانند اختیار استخدام و انفصال موقت یا دائم کارمندان و تعیین سمت و حقوق و مزایای آن‌ها نیز به عهده رییس سازمان است. هم‌چنین ترفیع کارکنان و انجام امور داخلی و  اداری سازمان نیز از جمله اختیارات رییس سازمان بورس و اوراق بهادار است.

وظایف و اختیارات رییس سازمان بورس و اوراق بهادار

وظایف رییس سازمان بورس و اوراق بهادار فراون‌‌اند. در این میان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اجرایی کردن مواردی که در شورا و هیئت‌مدیره بورس تصویب می‌شود.
• انجام معاملات قطعی، شرطی، رهنی، اجاری و انعقاد قراردادهایی به نام سازمان. هم‌چنین تغییر، تبدیل، فسخ، اقاله و ابطال این قراردادها نسبت به اموال منقول و غیرمنقول و حقوق و اسناد و اوراق بهادار سازمان از دیگر اختیارات رییس سازمان بورس است.
• سرمایه‌گذاری، تاسیس یا مشارکت در تاسیس شرکت‌ها و موسسات به منظور انجام وظایف و در راستای تحقق اهداف سازمان
• اقامه، تعقیب و دفاع از هرگونه دعوی اعم از حقوقی، کیفری، ثبتی و … و انصراف از آن با وجود تمام اختیارات در خصوص دادرسی در کلیه مراجع قضایی و غیرقضایی و تمامی مراحل با حق مصالحه و سازش و ادعای جعل نسبت به سند طرف و استرداد سند و تعیین جاعل
• ارجاع دعوی به منظور انجام داوری
• تعیین داور بدون اختیار صلح
• استفاده از حقوق و اجرای تمام تکالیفی که قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری و داوری آن را تعیین کرده است.
• تعیین وکیل با حق وکالت به غیر به منظور انجام امور دادرسی، اداری و اجرایی گوناگون
• تعیین حق‌الوکاله وکلا
• تعیین کارشناس و اعتراض به نظرات و آرای او
• اقامه دعوی و مطالبه خسارت
• استرداد دعوی
• جلب ثالث و دفاع از دعوی ثالث
• اقدام به طرح دعوی متقابل و دفاع از این طرح
• تقاضای تامین خواسته یا توقیف اشخاص و اموال از مراجع قضایی
• مهلت‌دهی به منظور پرداخت مطالبات سازمان
• درخواست صدور برگ اجرایی و تعقیب عملیات اجرایی و اخذ محکوم‌به، تملک اموال منقول و غیرمنقول و هم‌چنین حقوق مالی در ازای مطالبات سازمان از جمله مراجع قضایی و اداری و بازگشت آن‌ها به مالکین اصلی در ازای گرفتن مطالبات
• بازگشایی حساب به نام سازمان‌ بورس در بانک‌ها و موسسات مالی معتبر
• تنظیم بودجه، ترازنامه، حساب درآمد و هزینه و برنامه‌ها به‌اضافه گزارش فعالیت بازار اوراق بهادار و عملکرد سازمان و ارائه آن به هیئت مدیره
• تصمیم‌گیری در مورد کلیه امور جاری سازمان که در اساس‌نامه سازمان بورس به صراحت در دسته وظایف و مسئولیت‌های سایر عوامل و ارکان سازمان قرار نگرفته است.
• انجام وظایف و ماموریت‌هایی که از سوی شورا یا هیئت‌مدیره بر عهده رییس سازمان بورس است.

تبصره: از جمله اختیارات رییس سازمان بورس و اوراق بهادار آن است که بخشی از حق امضا و وظایف خود را به کارکنان سازمان محول کند. این مسئله باید در چارچوب قوانین و مقررات موجود اتفاق افتد.

قانون و اساس‌نامه بورس

تا پیش از آن‌که برنامه سوم توسعه تصویب و در کشور اجرا شود، با خلاءهای قانونی متفاوتی برای راه‌اندازی بورس کالا مواجه بودیم. سپس دست‌اندرکاران تدوین لایحه و قانون برنامه سوم توسعه اقدام به تصویب و تدوین قانونی این مسئله کردند. با استناد بر ماده ۹۴ برنامه سوم توسعه، یک بازار سازمان‌یافته تشکیل شد که به شکلی منظم کالاهای معینی در آن معامله می‌شود.

اکنون سازمان بورس و اوراق بهادار به منظور ثبت شرکت، مجوزهای لازم را صادر می‌کند. این امر در حالی رخ می‌دهد که در گذشته، سازمان بورس بر روی شرکت‌های سهامی عام که به انتشار اوراق بهادار می‌پردازند، هیچ کنترلی نداشت. شورای عالی بورس به همراه سازمان بورس جزو مهم‌ترین ارکان بازار هستند و وظایف و اختیارات متعددی دارند که پیش‌تر به آن‌ها اشاره کردیم.

جمع‌بندی

سازمان بورس و اوراق بهادار موسسه‌ای غیردولتی و عمومی است که شخصیت حقوقی و مالی مستقل دارد. هیئت مدیره این سازمان پنج عضو دارد. این اعضا، افراد امین و خوش‌نامی هستند که در رشته مالی مجرب هستند و به پیشنهاد رییس شورای بورس و با تصویب این شورا انتخاب می‌شوند. هم‌چنین شورای عالی بورس نیز نهاد دیگری است که از بالاترین ارکان بازار سرمایه به شمار می‌رود.

اتخاذ تدابیر موردنیاز به منظور ساماندهی و توسعه بازار، تعیین و تصویب سیاست‌ها به منظور اجرا در بازار اوراق بهادار، ارائه پیشنهاد آیین‌نامه‌های لازم به هیئت وزیران به منظور تصویب، تعیین نرخ کارمزد دریافتی از فعالان بازار سرمایه و ارتباط بازار ایران با بورس‌های خارج از کشور از جمله مهم‌ترین اختیارات شورای عالی سازمان بورس و اوراق بهادار است.